w kontekście wyrazów (0 oznacza kontest fiszki).

V

Więc - choćby takie się podniosły męty,
Co na szczyt masztów miecą ślinę burzy

I szerokimi miotają okręty,
Jak wiotkim listkiem szamoce wiatr duży -
Ty - zasłoń oczy na rozpaczne głębie,
I ciągle sercem w chmury patrz gołębie,
I ciągle śpiewaj: „Pokój Boskiej głowie,
Co tam z rybackich sieci ma wezgłowie,
I ot na morskiej zasnęła przestrzeni -
50 Bo lis ma jamę pod każdym z kamieni,
Bo wąż ma piersi, co go grzeją skrycie,
Bo każde inne ma przytułek - życie!..."

VI

Więc choćby gromy ci spaliły włosy,
A piana w usta miotała bluźnierstwo,
Ty pozwól spocząć Bogu, jak niebiosy,
Co swoje przy Nim spełniają żołnierstwo,
A On ocuci się, i choćby z ciebie
Została resztka jak owcy zjedzonéj -
On weźnie nową ciała garstkę w niebie
60 I odetworzy cię, lirę i strony,
I serce - wszystko na nowo ocali
I burzom zstąpić każe na dno fali.

VII

A ja tu umrę może jeszcze pierwéj

(Bom ja bezstronnie służył, i za wielu,

Więc mi nie wolno już rzec: „Przyjacielu").

-Zresztą, kto ciało ma - ciałem, kto nerwy -
Nerwami, myśl kto ma, to myśli kwotą
Musi opłacać czynsz lub kopać złoto...

-Bogdajby duszy w końcu nie żądano...

Przeto dla nowej śpiewaczki to czynię,

Czego mnie pierwej na drogę nie dano,
Mnie, stu laurowych ojców mdłej dziecinie...

DRUGI POBYT W PARYŻU

1854-1865

[TY MNIE DO PIEŚNI POKORNEJ NIE WOŁAJ]

Ty mnie do pieśni pokornej nie wołaj,
Bo ta już we mnie bez głosu;
A jeśli milczę, nie przeto mnie połaj,
Kwiatów ty nie chciej od kłosu.

Bo ja z przeklętych jestem tego świata,
Ja bywam dumny i hardy,
A miłość moja, bracie, dwuskrzydlata:
Od uwielbienia do wzgardy.

[Szkoda, mój bracie, na wiatr ducha wywiać
I krew wypluwać tęsknotą,

Żeby siedzących w cyrku uszczęśliwiać -
Więc mów, że milczę tak oto.]

Gdy w głębi serca purpurę okrutną
Wyrabia prządka cierpienia,
Smutni - lecz smutni, że aż Bogu smutno -
Królewskie mają milczenia.

TEOFILOW

Strzeż się zamiarów prze-pisanych szczelnie,

Nawet do Nieba gdybyś kreślił drogę;

A wszakże nie żyj i chwili bez-celnie:

Kończ... lecz jak Van-Eyck podpisuj: „jak mogę"

Pomniąc na wrąbek płaszcza Matki-Boskiej,

Gdzie jest: „pingebat", nie: pinxit mistrz włoski..

Dziś właśnie przeto nic nie jest dostałe

W życiu i w sztuce, i w dziejów osnowie,

Że, co się robi, w myśli pierw jest całe,

Czyli ułomne, bo dopiero w głowie.

I nikt nie waży się, czy on dokona?

(Przykładem męża, co ma stawić wieżę,

Lecz zali wieża może być stawiona?...) -

Roztropnym będąc bardzo i nieszczerze.

Stąd w dziele swoim żaden nie jest cały,

Im więcej dzieło skończeńsze i calsze,

A postęp stał się igrzyskiem kabały,

Gdzie życia w życiu nie ma... bo wciąż dalsze...

Gdzie nawet dalsze tej samej jest treści,

Tylko że w większej loterii się mieści...

II

Strzeż się brać na się zbiorową ułomność

I tę wyrzucać sobie w monologu,

Strzeż się rozpaczy: ta jest nieprzytomność

Albo niepamięć o NAJBLIŻSZYM... Bogu!

Pomnij, żeś właśnie tej Epoki dożył,

W której tak rzadko mówi kto na świecie

Z serca: „Dziękuję-ć, Panie, żeś mię stworzył..

I nie posiada się z radości... DZIECIĘ...

III

Strzeż się tych modlitw, co są jak zaklęcia,

Przeto iż słudzy nie wniebowstąpienia

Oczekiwają, ale w niebo-wzięcia...

A wszakże strzeż się lampy opuszczenia,

Drugim jej blasku udzielając, skoro

Wigilie własne niby się przebiorą.

Olej ten bowiem w całokształcie pływa

Po wód powierzchni tego oceanu,

Acz rozezłaca się w mnogie ogniwa,

Do pierwotnego wciąż dążące stanu:

I raz przez drugich czuwasz tym stateczniéj,

Drugi raz przez Cię inni są bezpieczni.

IV

Strzeż się o życia troskać całowstęgę,

A wszakże co dnia mierz do pierwo-wzoru,

I nie myśl bardzo, przez którą potęgę

Siebie-samego zajedziesz do DWORU...

-Ten bowiem krótką udarowan chwilką,

A tamten długich lat harmonią całą,

Ten prac szeregiem, a ów jedną tylko,
Ten sławą, owy właśnie że niechwałą...

v

Strzeż się nie ludzi-złych, ale nie-ludzi
Bo któż jest dobry? - strzeż się zła na świecie,
Które tym bielsze, im więcej ubrudzi,
Mówiąc: „Mniej będzie, skoro rozbierzecie..." -
I stawiąc przeto większości zasadę,
I niby w kościół ustawując zdradę.

VI

Strzeż się kuszących i pokus... wszelako
Wiedz, iż twych zmysłów zmysłu, duszy-ducha
Bliższy jest Twórca niż pojęcie jako?
I że już daje, gdy co słyszał, słucha...
I że przewrotnych nie ma tak subtelni,
Ani kryjówek, ni kto tak podszyty,
Żeby go właśnie nie baczył tym dzielniéj,
Sam będąc arcy-subtelny i skryty!

1855

[COŚ TY ATENOM ZROBIŁ SOKRATESIE]

I

Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie,
Że ci ze złota statuę* lud niesie,
Otruwszy pierwej?...

Coś ty Italii zrobił, Alighieri,

Że ci dwa groby** stawi lud nieszczery,

Wygnawszy pierwej?...

* Sokratesowi w kilka czasów po śmierci Ateńczycy statuę ze złota postawili.
** Dante grzebany w Rawennie i we Florencji.

Coś ty, Kolumbie, zrobił Europie,

Że ci trzy groby we trzech miejscach*** kopie,

Okuwszy pierwej?...

Coś ty uczynił swoim, Camoensie,

Że po raz drugi**** grób twój grabarz trzęsie,
Zgłodziwszy pierwej ?...

*** Krzysztof Kolumb jest grzebany w Hiszpanii, w St. Domingo i w Hawannie.
**** Cztery lata temu szukano na cmentarzu komunalnym, gdzie był pochowany jednooki beznogi żebrak,
żeby Camoensa pochować.

Coś ty, Kościuszko, zawinił na świecie,

Że dwa cię głazy we dwu stronach gniecie*****

Bez miejsca pierwej?...

Coś ty uczynił światu, Napolionie,

Że cię w dwa groby* zamknięto po zgonie,

Zamknąwszy pierwej?...

Coś ty uczynił ludziom, Mickiewiczu ?

...............................................

............................................

***** Kościuszko leży w Solurze i w Krakowie.* Napoleona drugi pogrzeb niedawny.

II

Więc mniejsza o to, w jakiej spoczniesz urnie,

Gdzie? kiedy? w jakim sensie i obliczu?

Bo grób Twój jeszcze odemkną powtórnie,

Inaczej będą głosić Twe zasługi

I łez wylanych dziś będą się wstydzić,

A lać ci będą łzy potęgi drugiéj

Ci, co człowiekiem nie mogli Cię widziéć...

III

Każdego z takich jak Ty świat nie może
Od razu przyjąć na spokojne łoże,

I nie przyjmował nigdy, jak wiek wiekiem,
Bo glina w glinę wtapia się bez przerwy,
Gdy sprzeczne ciała zbija się aż ćwiekiem
Później... lub pierwej...

Pisaiem w Paryżu 1856 r., w styczniu

DUCH ADAMA I SKANDAL

Resurrexit, sicut dixit.

1

Oto ten samy, którego bez-dumna
W kościoła wnętrzu czerniła się trumna,
Zmartwychwstał w Słowo...

2

I „Kochajmy się" wyrzekłszy przy zgonie,
Po zgonie jeszcze w swym ukrywa łonie
Hańbę-domową!

3

Więc pokazał się naprzód Magdalenie,
Podobny PANU, jak swym wzorom cienie
Podobne wiernie...

4

I na Emaus idącym powiada,
Jak się to pismo niejasne wykłada,
Że laur - to ciernie...

Pisałem po powrocie z pogrzebu
Adama Mickiewicza, 1856, w Paryżu.

POKÓJ (WIERSZ)

Generałowi Józefowi Wysockiemu

i generałowi Ludwikowi Mierosławskiemu przypisuje autor

1856

Un homme obscur suivait la cour, nourri du pompeux espoir de decouvrir un monde, il etait triste dans la joie commune; il regardait avec indifference et presąue avec mepris une conąuete qui semblait depasser tous les desirs. Cet homme etait Christophe Colomb.

Traduit de 1'espagnol: Histoire contemporaine du roi Ferdinan

I

Lamp deszcz ognisty światu opowiada,

Że pokój nastał - że wzięta Grenada,

Że Maur ostatni, szablę zgiąwszy krzywą,

W gotowe kajdan zamienia ogniwo;

Że Ludzkość cała (bo Hiszpania cała),

Co była winna pragnąć, doczekała!...

II

Lamp deszcz ognisty trwał i śmiechy trwały,

A zapał owy tyle był namiętny:

W Ludzkości całej (bo w Hiszpanii całéj),

Że - jeden tylko człowiek obojętny,

Za dworem idąc, nie dzielił tej furii.

III

Był to niejaki Colomb... człek z Ligurii...

Pisałem 1856 r., 2 marca, w Paryżu.

DO TEOFILA LENARTOWICZA

Kiedym spróbował prawa-na-planecie
I wagi zmierzchu, co się zowie jawem,
Widziałem dobrze, bo wzrokiem nad-łzawym
Że Tyś mię jeden nie opuścił w świecie -

Niechże Cię miłość-BOŻA za to czeka,
Nie, żeś pamiętał mnie, lecz że - człowieka!

1856 marca, w Paryżu

[NA JAKIE STAĆ MIĘ, BRACIE - TAKIEĆ PISZĘ LISTY]

Na jakie stać mię, Bracie - takieć piszę listy:
Brata w Mistrzu*, włóczęgi, kolegi, artysty,
Bo czas nasz tak jest mało nasz - wiesz z siebie -
Co lepiej!... świat albowiem będąc, jak się zdaje,
Onego czasu panem, wyklucza mnie, Ciebie,
I zda się nam, że dojrzeć swobodnie nie daje,
Gdy sam jest może gorszy... a choćby był równy,
To gorszy przez to samo, że gorszy człowieka,
I że go rozkrysztala, gwałci, że nie czeka... * W Chrystusie-Panu.

Kiedy więc listy moje nie mogą być równe
I z godłem ciągu spokój mające za godło,
Jakąż on świat dopiero jest zlepianką podłą,
Który tak na rozmowy działa te listowne?...
- Wszelako - pokąd zewsząd obejrzeć się dawa,
Jak? i gdzie jest? regiment nieprzyjaznej siły,
To jeszcze nie przegrana. - Najgorsza jest sprawa
Dopiero, gdy nie wiemy, że zabrane tyły.

Jedna jest rzecz w Twym Uście, którą po skończeniu
Czytania pamiętałem, i teraz znów pomnę,
Że zdajesz mi się boleć w odżyłym wspomnieniu:

Rzeczy, które są zawsze ciągle-wiarołomne,
To jest - stałe, stałością człowieczych kreacji;
Że więc bolejesz, ból jest realność-bez-racji.
A że nikt tu realnym nie jest absolutnie,
Będąc za Jeruzalem i na emigracji,
Więc są i bole tyle bezsensne, co lutnie!...

Dalej - lub - niżej... słuchaj... cóż człowieka boli?
Za-ojczystość ? - lecz jeśli użyłeś wszech-woli,
I czasy, silne męże twardego ramienia,
30 Bliżej są, odepchnąwszy twoje utęsknienia,
To ty, jak każdy Stoik* (że już nie policzę:
Jak Chrześcijanin), w takiej ty właśnie że porze
Królem jesteś!... dowodów, ile chcesz, naliczę...

* I Horacy za króla uważał się jako każdy w chwili zapanowania, o czym Psalmista: „Łaskę mocy-twojej
wypuści Pan z Syjonu-panuj wpośród nieprzyjaciół Twoich

-Więc cóż człowieka boli? - że rodzime groby
Daleko gdzieś ? - jeżeli tak już są daleko,

Że serca się poczciwość zawiera jak wieko,
To czas jest, iż nierównie bliżej są... osoby...

-Więc jeszcze cóż?** Kochanki może zapomnienie?
Tu, powiem ci, mój drogi, z niejaką praktyką,

40 A bez ogródek: „Miłość dwojga jest krytyką
Ogółu..." - to i widzisz, i trzymasz cierpienie...

** Powtarzania: „czego się smucić?" - odnoszą się do ciemnej paraboli o człowieku na gody wprowadzo-nym, który nie miał szaty weselnej...

-Idzie więc tylko o to, by, żaglem kto mierzy,

W takt wiatrowi dotrzymał i sznurów, i drabin —

-Kochasz się, dajmy na to, osoba ci wierzy

Lub kocha cię, cóż z tego?... nie tobie należy,
Jeżeli Ogół rzeczy kabali jak rabin -
Albo śpi - albo ledwo miłość zna ofiarną,
To jest pokutną, i tę drugą, elektryczną,
Bezwyłączną, konieczną... tę elementarną,

Jeśli ZNA TĘ, KTÓRA JEST JUŻ NADOSOBISTA,

i TĘ, co JESZCZE... NIĄ JEST, a z obu korzysta!

-Czy mam słuszność, czy nie mam ? Niepróżno, mój drogi,
Gdy kamienować chciano tę jawnogrzesznicę,

Co może jedna Panu otarłaby nogi,

Azali ją potępił i patrzył jej w lice?

Albo też patrzyć kazał z osobna każdemu,

Jaki jest ogół cnoty? i co warte jemu?...

-Kochanki chcesz i żony? - o! nie od tej Rzeczy-
-Pospolitej, gdzie ogół takiej jest wartości,

Iż jedno tylko o tym wie: że temu przeczy -
A miłość jest to może kwiat poufałości -
Lub Deus ex machina stosunków sąsiedzkich,
Konieczny pretekst zjazdów bez szabli szlacheckich.
Dlatego to, kto w Polsce dziś kochał kobietę,
Widziałeś go lub widzieć będziesz na mogile
Barykad, ulic, życia, myśli - w pyle
Prochu, dróg, wzgard, obłąkań... ręce ma przybite
Do taczek, co z boleścią serca i sumienia
Znoszą, byś na kamieniu nie widział kamienia,
Jak te leżały pierwej, gdy w basztę haniebną

Zapadł dom, co błękitne pierwej miał sklepienia -
A niewolnicy nogą starli rzecz pod-niebną!...

-Nie, Bracie, ja nie mogę patrzeć na suchoty

Tu, tam, trapiące żywot pobłażaniem... cnoty!...

-Cnota jest zdrową siłą: buduje, nie traci,
Pobłażań też nie czeka i wspaniale płaci,
Królewski mając akcent, i kmiecą rzewliwość,

I moc - a ta jest w sobie oliwna jak tkliwość.

Przyjm słowo... nie pisane doktryn aromatem,
Wyssane z ran na polach dalekich za światem,

Gdzie jeden nieba lazur świadczyć mógł i cieszyć,
A przez otchłanie nikt stąd nie odważył śpieszyć - -
- Tak jest - cóż robić?...

...właśnie że czytałem w „Czasie"
Wspomnienie o Tivoli (Kulczyckiego) - mało
Ogląda rzeźb - nierównej stąd jędrności ciało -
Ale wybornie srebrzy fałdy na atłasie,
Przy którym, wieszczbę często jak rzuci daleką,
Trudno Van-Eycka zgodzić tak z Michał-Aniołem,
By się czytelnik nie czuł bez mostu - za rzeką -
Ale to nic... to za to... tęskniej za kościołem.

1856, Wielki Tydzień, w Paryżu

FIAT I VIVAT

I

I Mojżesz nawet (a taki wielmożny!)
Na jednym Fiat przestać był ostrożny,
W zwierciadeł dziesięć złamawszy promienie,
By jako włócznie nie spadły Febowe;
Świadom, że lilia polna ma korzenie
I że wyścigać nie przyszedł JEHOWĘ...

II

A cóż już mówić, i o kim?!...

lII

...skonanie -
Skończenie, najmniej nie będąc ukazem,
W amen swym przecież dwójznaczy zarazem,
Bezosobistym czyniąc: „Niech się stanie..."

1856, kwietnia

SEN

I

Miałem sen, nie wiem, o ile bezsenny ?

*

Na placu bitwy dwóch ludzi leżało,
Każdy w postawie martwej, lecz odmiennej:
Ten, co od wschodu, w ziemię wpoił ciało,
Lecz twarz ku niebu mając obróconą,
Kiedyś nań patrzył, wciąż ci się zdawało,
Że żyła... tylko była wyprzedzoną
Przez siebie samą... i tak wciąż był bladszy
On mąż, obliczem całym w niebo wryty,
Jak gdy się człowiek za-kocha, za-patrzy
I za-przepaści się w coś... w twarz kobiety,
W myśl, w niedościgłość jaką, w koniec wieczny,
W rzecz, co gwiazd tyle ma, ile łuk mleczny!
- Ten mąż plecami w ziemię się zapadał,
Gdy pierś i czoło w niebo promieniły;
I zdało ci się, że niebo spowiadał,
Albo rozgrzeszyć ziemi nie miał siły,
Albo z obiema przestworami temi
Walczył... aż rękę wzniósłszy do drugiego,
Ku zachodowi placu leżącego,
Ostatnim głosu tchem zawołał: „Ziemi!"

II

II

Człek od zachodu w innej legł postawie:

On skroń zwróconą miał ku młodej trawie,

Co rozścielała się pod jego rany

Jakoby księga w aksamit oprawna,

I był jak człowiek w pismo zaczytany

Treści, co na wskroś wielka lub zabawna...

- W sposób, iż atom śledząc po atomie,

Coraz mniej jego widziałeś oblicze.

Jeśli to Dante był, to niebo w tomie

Książki - a w mózgu swym miał Beatriczę,

Za-przepaściając się coraz to głębiej,

Tak... że aż zadrżał on - czy pod nim gleba -

I tchnieniem, które śmierć na ustach ziębi,

Krzyknął ku temu, co na wschodzie: „Nieba!"

III

Po tych dwóch krzykach - cisza była wielka,
Ale poległych mężów nie widziałem,
I nie wiem, czy się zbudziłem, czy wstałem...
W usta mi tylko zaciekła kropelka
Słona... jak słone łzy bywają człeka,
Co płakać może... lub na pewno czeka...

.......................................................

Więc to nie była łza...

1856, kwietnia

DO MIECZY-SŁAWA

Różnić, a nie całować!

I

Chcesz Emigrację czytać?... popatrz raczéj,
Jak się roz-kłada NARÓD od roz-paczy -
Do Odysei jak się ma Iliada,
Wejrzyj... i jak się rozłożone składa.

Ze wszech-społeczeństw najzgodliwsze ciało,
Patrz, jak się, różnić nie umiejąc, bija;
Jako kielichem je, popija skałą,
Zwinięte porze, jak z-szyte rozwija,
Szklankami kraje, a widelcem pija.

10 Jak przy tym wszystkim przeto właśnie kocha
Więcej niż który z narodów na świecie;
I jak zabija; jak nad groby szlocha;
Do czystych śniegów jak utęsknia w lecie;
Nie sądząc, Boga mija, wraca w Boha!...

II

Wtedy zobaczysz, że jest do roboty
Więcej, niż śni się filozofii o tem:
Przekopać rowy, powygradzać płoty,
Poruszyć niwę tu i owdzie grzmotem,

Parę świń wgonić do ciepłego lochu,
Uciszyć kaczki, gołębiom dać grochu.

Nie chcieć - od ZIOMKA, co pod piramidą
Duma, jak woły gdzieś na pola idą,
Aby rodaka rozumiał powinność.. .
Nie chcieć, by RODAK w obuwiu styranym,
Marzący, jaka? gdzie? ma być gościnność,
I jak kto ma być w rody popisanym?
Czul zbiorowego-wyrobnika boleść;
Znał, jak z niej wyleźć i jak świętszej doleźć.
Nie chcieć nareszcie, aby PATRYJOTA,
30 Pilnując granic, nie pilnował płota,

Lub, niewart nazwy Kościuszków potomka,
Żył, od Rodaka nie kłuty i ziomka?!!...

Finis

1856, w Paryżu

[CZY TEN PTAK KALA GNIAZDO, CO JE KALA]

I

Czy ten ptak kala gniazdo, co je kala,
Czy ten, co mówić o tym nie pozwala ?

II

Czy ten żył za mnie, co nie zna mej winy,
Czy ów, co nawet zna onej przyczyny?

III

Jaka różnica między oskarżeniem,
Z-niesieniem, klątwą, albo przemienieniem? -
I jak te rzeczy do siebie się mają,
I czy sądzący, ucząc się jej, zna ją?
I czy sumienie może jąć się za nic,

Bez-organicznym będąc, bo bez granic,
Czymś, co jak magnes odpycha lub styka?...
A cnoty-treść - co? - galwanoplastyka?...
A jaw co wtedy będzie - a praktyka
Czym?...

...tu - odpowiedź - w pukaniu stolika!!
17 lipca 1856

[O TAK, WSZYSTKO...]

O tak, wszystko, co jest za... nad-
-to - ignis sanat,
Ferrum sanat.
O tak - i na krwi obłoku
W czerwonym gołąb szlafroku

Lśni jak granat.

Ferrum sanat.
Ignis sanat.

AUTOR - NIEZNANY

Śpiewaków trzech, różnego wieku i postawy,
Do koczujących przyszło mężów przy ognisku;
Pierwszy - o chwale śpiewał, lubo głos miał łzawy,
Także o zemście, w oka potwierdzanej błysku,
O sile też, z wnętrzności ducha wydobytej,
Zdruzgotać broń mogącej, a cichej i skrytej...

Pieśń jego zrazu była wzięta obojętnie,
Ciekawiej potem - potem wszystkimi zmysłami,
Z zapałem takim, chciwie tak, i tak namiętnie,
Że śpiewak znikł słuchaczom - myśleli, że sami
Z lirą obcując, mogą pominąć człowieka.

Gdy spostrzegł ktoś, że drugi jest, i że nie czeka —
Drugi wraz śpiewać począł; lecz pierwszego jeszcze
Echa w powietrzu trwały, we krwi - wzruszeń dreszcze.
Rwanymi więc strofami śpiewając, zobaczył,
Że mu to pozostało po pierwszym w podziele,
Czego się tamten dotknąć nie mógł lub nie raczył;
Począł więc człeka śpiewać powinność i cele...

Człowiek?... powinność?... treści tak z życiem zbliżone,
Że słuchacz poczuł drżącą mu zbyt blisko stronę

I cofnął się; wraz śpiewak kwiatem to zarzuci,

Na głuchszy ton nastroi, ale jeszcze nuci,

Raz wraz kwiatami sypiąc między swe rapsody,

Aż z-cichła pieśń i śpiewak skrył się za ogrody!...

Pozostał trzeci, losu poprzedników świadom:

Ten - z wolna strojąc lirę - położył się na niej

I porwań jest ku złotym na niebie plejadom,

Gdzie wolność...

.. .i już może nie wróci z otchłani... Pisałem 1856-0, września, w jedenastym roku Emigracji mojej.

[NA PORTRET GENERAŁA DEMBIŃSKIEGO]

1

Jest ci to On, tam, gdzie nie kłamią twarze,
Gdzie czujny dziejów styl - nikomu nie uwłóczy;

2

Jest ci to on, kiedy słuchając-każe -

Za wzroku patrząc kres, milczy, i milcząc, uczy...

3

Ten samy włosa snop, co z hełmu zda się grzywą,
Pogoda ruchów w takt heroicznemu śpiewowi;

4

Sybirskie-futro wziął i ręką waży leniwą,
Acz mu należy się, więzień i wygnań królowi!

5

Chorągwi za nim krew ? czy łuny szyba czerwona ?
Przeszłości jakiejść tło - co się rozdziera... i kona!...

6

Granitu przy nim słup, ręką budzony z uśpienia
Przedpotopowy tom dziejów i rysów stworzenia...

.........................................................................

Pisałem - powracając z pracowni,
gdzie portret, 1856, września

[W TEJ POWSZEDNIOŚCI...]

W tej powszedniości, o! jakże tu wiele
Mistycznych rzeczy i nieodgadnionych,
Maleńkich, jako światełka w kościele
Na dzień za dusze święcon pogrzebionych -
Czerwoną iskrą drżących chwilkę jedną,

Przez to, że za dnia świeci, nad-powszedną!...

Ale to, że jest duchom i popiołom
Zwyczajną rzeczą - innym skryj to lepiej
I nie mów (bliskim chyba przyjaciołom),
By nie zwątliło sił, co siły krzepi,
Jednotliwości radząc tam ogniwa,

Gdzie jednomyślność tylko jest godziwa...

Ta zaś nie tam jest, ani tam być może,
Gdzie będą ciała dwa o jednej duszy,
Lecz gdzie dwie dusze o tej samej porze*.

* Porze-znaczy tu: czasie, materii.

Co niechaj, kto ma ku słuchaniu uszy,
Słyszy - i ze swej postrzega uboczy
Taki, który ma ku widzeniu oczy.

1856

[DO MARII TRĘBICKIEJ]

Smutną zaśpiewam pieśń - nie w odpowiedzi,
Bo odpowiedzi nie chcesz - pieśń, tak sobie!...
Że mi położysz słowa trzy na grobie,
Które Cię dojdą kiedyś od gawiedzi,
Jeśli od ludzi nie dojdą poczciwych -
Łacińskie - mową pisane nieżywych!...

A Ty położysz je, bo wątpię - czyli
Kto inny...

...Ludzie kiedy mię mylili,
Było mi zawsze tym rzeźwiej do Boga,
I roz-piórzały się ramiona moje;
Patrzyłem w zawrót gwiazd, w wieczne spokoje,
Gdzie do harmonii już Pewność i Trwoga
Dobiegły, jako bliźniąt dziwnych dwoje...

Tam mię wypierał, w górę, fałsz, i więcéj
Niż fałsz - owoców jego sto-tysięcy...

Aż - pogardziłem... może nie w czas - nie wiem,

Czy jest pogardy jaki Jubileusz?

Czyli dość trafnie gardzę ? - już ? czy nie już ?

Czarnym się godzi osłonić modrzewiem,
I pod darninę prochów kilka zrzucić,
I pójść, i wrócić, ale w swój czas wrócić!...

Więc tylko o tym nie wiem...

...lat dziesiątek
Czekałem - tyle lat wierzyłem - lat człowieka,
Któremu chwila każda taka droga,
Jak zgłodniałemu dziecku kropla mleka,
Jak nieszczęśliwych-łza w obliczu Boga...

Lat takich dziesięć, drugich dziesięć nie mam,
Bo i ja jestem śmiertelny - tak mniemam!...

Bo coraz bliższe mi ostatnie rzeczy,
Bo coraz więcej wzgardy mi potrzeba,
Bo coraz mniej mię na świecie kaleczy,
Bo nie mam nawet łez, ostatków chleba...

Aż po dziesięciu latach takie słowa
Zdobyłem, które pamięć Twa zachowa;
Choćby je nawet odrzuciła co dzień,
Wrócą - natrętny zbierze je przechodzień
I jak zgubioną rzecz na stole złoży.
A choćby porwał kto, treść się rozmnoży...

Te zaś są słowa takie:

Straciłem wielką rzecz - uszanowanie
Dla płci, jak dawni czynili poganie,
I do dna onej zstąpiłem bez-wiary,
I wiem, że cała różnica kobiety
Przed-chrześcijańskiej na tym tylko leży,

Że tamte (mamże tu dodawać: nie Ty),

Że tamte tylko z wysokości wieży

Na dzień tryumfu kwiat miotały wonny,

Gdy spodem huczał wóz dwunastokonny,

A te na Pasji dzień...

...te są różnice... Stąd towarzyszki są - i niewolnice...

.. .A Tobie dzięki i błogosławienie,

Tylko pamiętaj, żebym miał grobowiec,

Bo chcę posiadać coś, zostawić mienie,

Bo człowiek jestem, jakkolwiek wędrowiec,

I wiem, że duch mój lubi te murawy,

Co, gdy grobowiec obejmą bladawy,

Zdają się więcej przez sprzeczność złotemi,

I kokieteria stąd korzysta - ziemi!...

«CZY PODAM SIĘ O AMNESTIĘ ?»

Honny soit qui mai y pense.

Gdy już poczułem, że spod mojej stopy

Usuwała się ziemia Europy -

I albo morza zostawały głębie,

Albo azjackiej łaska ambasady,

Ja - odleciałem, jak czynią gołębie,

Wężom i płazom zostawując zdrady.

Więc nie pytajcie mię, czyli powrócę?
Więc nie pytajcie mnie, gdzie się podzieję?
Jam z tych poetów, co nie słówka nucę,
10 Ja to, co śpiewam, żyję i boleję...

I każdy wiersz ten miałem w mojej dłoni,
Jak okrętową linę w czasie burzy,
Kiedym się do was uśmiechał znad toni;
A wy mnie nęcić chcecie listkiem róży?...

Schowajcież sobie te niewczesne kwiaty,
I skarżcie raczej, żem zły - żem się zaciął -
Że nie chcę współczuć własnej i was straty,
Bo - jam nie zdradził nawet... nieprzyjaciół.

185[6], Paryż

[DO KTÓREJ Z TYCH TRZECH RZECZY...]

Do której z tych trzech rzeczy wracać pozwolono ? -
Do Ojczyzny? do Kraju? czy do Społeczeństwa?
Do pierwszej równie trudno którąkolwiek stroną;
Drugi jest ziemią, i to bez błogosławieństwa.
Pozostaje Społeczność... ta w trzy karnawały
Tym prędzej zapomina, im kto więcej stały...

1857

DO TYTUSA M.

I

Byś kolorowym pyłem cień mój cichy
Do kraju przewiał - przyjść miałem do ciebie;
I przyjdę (da Bóg), gdy mniej będę lichy,
A chmur nie będzie, lub mało, na niebie,
Za model przyjdę służyć ci cierpliwie,
Siędę i będę trwał - ani się skrzywię...

II

Tylko mi rzucisz co na lewe ramię,
By zakryć serce od blasków zachodnich;
Od wschodu także, gdzie się promień łamie,
I od północnych zórz, bo łuna od nich!

III

A chcę, by jaka piękność się urzekła
Tym wizerunkiem, spotkanym przypadkiem -
I z ojców domu na koniu uciekła,
Włos przetykany mając polnym kwiatkiem;
I jako owa, co Grek ją niósł z piekła,
Chcę, by mi ramię rzuciła na głowę...

A ja bym szedł z nią w długiej limbów bramie
I widzieć nie mógł więcej nad to ramię.
Rzecz nieodjętę i alabastrowę...

20 Tymczasem szczerych mych słuchaj wymówek
I, oczekując, temperuj ołówek.

1857, lutego

[TAKIE SĄ GOŁĘBIE NA OCEANIE]

Takie są głębie tam, na Oceanie,
Że fali ogrom, gdy pornie się z dołów,
Odrzuca-ć z sznurem wypuszczony ołów -
Bo - pionu już się kończy panowanie...
I gwiazdom odtąd zwierzony a słońcu
Nie z ziemią radzisz o wędrówki końcu...

1857

[NIM ZNÓW UCIEKNĘ, NIC NIE MAJĄC ZGOŁA]

...Nim znów ucieknę, nic nie mając zgoła,
W podartym płaszczu, o porze zawiei,
Od zmienionego w salonik kościoła,
Od zamienionej w karczmę epopei,
Lub i płaszcz może zostawię - acz bywa,
Że kto zostawia i płaszcz - na sąd wzywa.

[DO STANISŁAWY HORNOWSKIEJ]

A Pani cóż ja powiem?... oto, że w tym życiu
Nic straconego nie ma na jawie, ni w skryciu,
I wszystko jest zmieniane tylko - na toż samo,
Wyższe lub niższe, bliższe albo oddalone;
A co zginęło - myślisz - zakryte jest bramą
Lub cieniem jej, i z czasem będzie wyświecone!
I żadna łza, i żadna myśl, i chwila, i rok
Nie przeszły, nie przepadły, ale idą wiecznie,
Ulotną myśl z czasami zamieniając w wyrok,
A wyrok w treść istniącą bardzo niestatecznie.
I nie ma grobów... oprócz w sercu lub w sumieniu,
I nie ma krzyżów... oprócz na zimnym kamieniu,
Albowiem krzyż jest życie już wiek dziewiętnasty:
Nowina! - którą przecie z najweselszym żalem
Maryje i Salome, trzy święte niewiasty,
Przyniosły były jeszcze - tam, do Jeruzalem!...

1857

[NA POMNIK GROBOWY ŚW. STANISŁAWA KOSTKI]

W komnacie, gdzie Stanisław święty zasnął w Bogu,
Na miejscu łoża jego stoi grób z marmuru -
Taki, że widz niechcący wstrzymuje się w progu,
Myśląc, iż Święty we śnie zwrócił twarz od muru,
I rannych dzwonów echa w powietrzu dochodzi,
I wstać chce - i po pierwszy raz człowieka zwodzi!
- Nad łożem tym i grobem świeci wizerunek

Królowej-Nieba, która z świętych chórem schodzi
I tron opuszcza, nędzy śpiesząc na ratunek.
- Palm wiele, kwiatów wiele aniołowie niosą,
Skrzydłami z ram lub nogą występując bosą.
Gdzie zaś od dołu obraz kończy się, ku stronie,
W którą Stanisław Kostka blade zwracał skronie,
Jeszcze na ram złoceniu róża jedna świeci:
Niby że, po obrazu stoczywszy się płótnie,
Upaść ma, jak ostatni dźwięk, gdy składasz lutnię,
I nie zleciała dotąd na ziemię - i leci...

1857

DO NIKODEMA BIERNACKIEGO

I

...A Ty skąd wziąłeś na te skrzypce deski,

Jeśli nie z lipy bogdaj czarnoleskiej -

I smyk Twój jestże czarodziejstwem żywy

Z białego konia arabskiego grzywy?...

I struny Twoje - czy Ty ręką lewą

Spod serca wsnułeś na skrzypców Twych drzewo ?

- Czy posłannikiem idziesz od świtania.

Gdzie zmrok jest z światłem, z uśmiechami łkania?

lI

Powiem - iż wieszczów rzecz jest poznać wieszcze:
Oto - zaklęta dała Ci królewna

Klucze od Echa, i ten złamek drewna,
I łzę, i poszept w ucho - i grom jeszcze!...
I powiedziała, wstążką wiejąc czarną:
„Idź w świat, przez uczuć zwariowaną dramę,
Napatrz się w zorzę, łunę zwiedź pożarną,
Wschodnich się dowiedz tęcz, blasków zachodnich;
Co kłamać wolno, to lepiej skłam od nich,
Żywy - wybladłą porusz dijoramę!

Lecz-skoro kłamstwo zdradzisz kłamstwem sztuki,
Bądź wpierw pod lauru szerokiego cieniem,

Gdzie donieść krzywe nie potrafią łuki
Urągowiskiem albo zapomnieniem...
Aż inny ówdzie, gdzie upadną strzały,
Przyjdzie je zebrać, jak Ty zbierasz cudze,
I wspomni Ciebie, łatwiej-doskonały,
I powiesz: «Prawda!...» - a ja się obudzę..."

Pisałem 1857 w Paryżu

CZŁOWIEK

Wiersz przypisany P. z N. S., siostrze

I

Oto zrodzonyś, maleńka dziecino,
I w dni niewiele taki jesteś luby,
Skoro cię z długich osłonięć wywiną,
Do wanny niosą, lub na dywan gruby -
Niby małego nad Nilem Mojżesza!
Tylko, co ówdzie bolało, pociesza.

- Rodziców miłość, jak trzecia istota,

Z dwóch serc ku niebu powstająca kwiatem,
Coś niby gwiazda, niby lilia złota,
Niby światłością, niby aromatem,
Powietrza próżnię napełnia dokoła
W kolebkę roniąc Sakrament Kościoła.

- Matki-Dziewicy obraz patrzy na cię,
Ze swoją ręką na niebieskiej szacie -
Ten i ów dziadek z ram starych wyziera,
Jak z okien domu, kędy gość się zbliża —
Mamka za ciebie bierze znamię krzyża:
Snowa się pasmo, które nie umiera,

- O! Mamko Polko, tyś istota święta.
Którą bym równał córce Faraona,
Przyciskającej sierotkę do łona -

Tyle nie o swym dziecięciu pamięta

Matczyność twoja, bynajmniej wrodzona!

Ty nieraz, gdy już roków wiele minie,

A dziecię ssące mężem lub kobietą:

Zapamiętana w oddalonym gminie,

Kłonisz się głową fartuchem okrytą

Do nóg, co stopki będąc maleńkiemi

Pytały ciebie, jak dotykać ziemi?

- Ty, skoro syn twój (nie twój), twoja córa

(Nie twoja) - blade z łoża niosą skronie

Ku krewnym swoim, patrzysz w twarz doktora

I w malowaną twarz w cierniów koronie –

Współcierpiąc, krzepisz jak siła cudowna,

A współbolejąc, nic nie bierzesz sobie,

Jako cherubin bezinteresowna,

Pastuszkom bliska przy Chrystusa żłobie.

Więc oto Człowiek, takie jeszcze ziarno,

Spotkał już miłość czystą i ofiarną,

Która mu stopki dziecięce obmywa,

Z weselem służy, i o Bogu śpiewa.

Znać, że Pan z panów - służbą uprzedzony,

Skinieniem rządzi, świeci bez korony.

Znać, że i Kapłan, bo ileż to razy

Domowe swary godzi bez obrazy! –

Znać, że i Władca, bo zwierz mu domowy

Pod ciosy piąstki nachyla rad głowy;

Pies, straszny innym, kły podawa białe

Jako zabawkę paluszkom różowym,

Ruszenia kłamie senne i niedbałe,

W powinnym hołdzie prawom nad-zmysłowym.

A dziecię-człowiek najmniej się nie dziwi,

Jakby do domu Pan wrócił z podróży;

Uśmiechem samym darzy i szczęśliwi,

Samym rumieńca pobladnięciem trwoży.

-I jeśli nawet obejściem takowem
Zaciąga długi, to jako wielmożny,

W potrzebach swoich słusznie nieostrożny,
Ufny, że jednym nagrodzi je słowem - -
I jakże? - taką widząc cię istotą,
Będęż się ciebie zapytywał, dziecię:
Czy idziesz posiąść na tym starym świecie
Boleść i nędzę? - czy bisior i złoto?
Czy idziesz wrzucić na ramiona młode
Sokole skrzydła poezji wiosennej
I hardo począć wielką życia Odę,
Przy grzmocie letnim, przy lirze promiennej ? -

-Czy gdzie z niekrewnych najbliższe ci łono
Jaśminne pąki otrząśnie na ciebie,

I będzie tobie współniedoścignioną
Bliźnięcą gwiazdą na pogodnym niebie?

-Czy gdzie gościńce zawezwą cię mléczne
Na bohaterów stepy historyczne,

A Sława, w zbrojnych zawierusze prawic,
Poda ci szpadę z laurem, wśród błyskawic ?!

-Czy będziesz, jako mędrzec, wódz, generał,
Bogacz, lub szczęsny patrycjusz, umierał?

-----------------------------------------

O nie! - nie o te spytam cię litery
Słów - ciebie, ziarno Chrześcijańskiej Ery!
Ani zapomnę, z dziewiętnastym wiekiem,
Że jesteś w większym postawiony prawie,
Że cię egipskie przyniosły żurawie* -
Że Boga jesteś sąsiadem - człowiekiem.

* Dzieciom w Polsce mówią, iż człowieka na świat przynosi bocian lub żuraw: w czym leży parabola, iż
z górnych stron i od wschodu ludzkość bierze początek.

II

Więc bądź ty sobie dla tej wielkiej sprawy,
W zastępy której wszedłeś na planetę,
Choć po lewicy, a wszelako prawy -
I szczęścia inne miej, chociażby nie te,
Co tyle dają radości i sławy.
I pogardź więcej niż swym powodzeniem,
Bo pogardź miłych ci o szczęściu marą,
Przyjaciół twoich o celu marzeniem
I oficjalną twej epoki wiarą.*

* Czasowym przesądem.
- Wyżej, bo niżej, stanąwszy tej rzeszy,
„Wśród nieprzyjaciół swych panuj wielmożnie"**
Acz będzie chwila, że cię nie pocieszy
Nikt, i nikt z tobą nie pocznie ostrożnie -
I stu przyjaciół stanie przeciw tobie,
Zmiennikiem zowiąc, iż są nieruchomi!
Poczujesz swary pod nogami - w grobie -
Usłyszysz, jak cię szarpią niewidomi -
Śmiać się nauczysz, płakać będziesz lepiej,
Ziemia-ć przemieni się, Niebo przesklepi.

** Ten wiersz jest z Psalmu Dawidowego.

lII

Świat, radujący się różą miesięczną,
Lub zamykanym co wieczór powojem,
Dolę ci twoją obwoła niewdzięczną -
Jałowym trudy twe obwoła znojem.
Dziewice piękne i bardzo rzewliwe,
Z których nie była żadna na Golgocie,
Wymówki będą ci posyłać tkliwe,
Kabalistyczne rzucać w twarz stokrocie.

Nogi ci włosem obetrze - kto? - strumień!
Kto ci obetrze pot z bladego czoła?
Jeśli nie Prawda, Weronika sumień,
Stojąca z chustą swą w progach kościoła?! -
Sakrament, poznasz, że jest jeden stały -
I samą wzgardą pogardzisz na świecie,
Piękny jak świeżo narodzone dziecię,
Ten sam, co dawniej, niby Mojżesz mały,
Nilowej lilii trzymający kwiecie.

IV

I to ja Ciebie, zrodzonego k'temu,
Mamże zawodną łudzić pomyślnością ?
Byś nieświadomość swą zwał cudzą złością,
Targał się ówdzie, gdzie klaskać masz w dłonie,
A gdzie masz piorun cisnąć, skłaniał skronie ? –

-------------------------------------------------

Nie! - ty bądź raczej nie bardzo szczęśliwy -
Pierwszym nie będziesz, ni ostatnim, przeto
Bądź niezwodzonym! - umarły czy żywy? -
Cykutą karmion czy miodem i mlekiem? -
Bądź: niemowlęciem, mężczyzną, kobietą -
Ale przed wszystkim bądź: Bożym Człowiekiem.

1857

TOAST

FANTAZJA

Przed starych sprzętów sklepem stał Biust Apollina

W grubej pół-masce z kurzu, a Stołowa Noga

Ramię mu ocierała, nie wiedząc, że boga;

- I było cicho... szara upiorów godzina,

Czas, w którym nieme rzeczy zamieniają słowa:

Miotła sznuruje kibić wstęgi brzozowemi,

Kij czeka jej, acz łysy jak gałka słoniowa,

Płaszcz się z rozpaczy wiesza, nie tykając ziemi!...

Księgi co grubszym tomem naśladują smętarz.

Smutno jest i mistycznie, Komar nucić wszczyna,

Lecz Świerszcz znienacka szepnął mu swoje: „Pamiętasz?"-

I znów milczenie... alić, sąsiad Apollina,

Zwichnięty Daguerotyp, z lornetą w źrenicy,

Tak pocznie do Lichtarza starego bez świecy:

„Nudne jest towarzystwo bez ładu i składu,

Jakkolwiek mnie pierwszeństwo da kupiec dzisiejszy."

„Wątpim" - Stołowe Nogi parskną nie bez jadu,

A z nimi Garnek: „Jam jest - gruchnie - potrzebniejszy."

„Jak komu" - Miotła doda, co Kij poparł miną,

W kąt się chowając za jej wielką krynoliną.

Sztylet drżał, ale czekał, aż krwawiej się zadrą -

Gdy sprzęty gminne, to jest: Kocioł osmalony,

Buraków pełen, tudzież wody czystej Wiadro,

Milczały w sieni, z dala rozprawy uczonéj.

Wszelako rzeczy drobnej. Zapałki chemicznéj,

Milczenie kryło w sobie sens dyplomatyczny;

Szarej godziny bowiem chwile są niedługie

I już, już z świecą w ręku wyglądano sługę,

Gdy spór ów między sprzęty trwał o lepszość losu,

Komu człek da pierwszeństwo wśród tego chaosu,

Ku czemu ręka jego najprzód się przybliży

W stanie rzeczy, o których rzekło się powyżej...

Nagle - stąpanie słychać. - Chwila!... - znów stąpanie

I gwar niezwykły, przy czym dymu kłąb z iskrami,

Jako machina skoro parowa ustanie,

Dysząc - a ludzie z szmerem wysiadają sami,

Ten i ów, niosąc przed się coś, wtedy wybiega,

Taki to więc gwar powstał, acz z innej przyczyny,

Kiedy wśród dymu, który ciężko się rozlega,

Wśród skier, co jako złote wiją się gadziny,

Zabrzmiały krzyki: „Pożar!..." Wraz mąż jeden, drugi,

Z rozwianym włosem, ręką silną, mąż barczysty,

Przebiegli sklep, na sprzętów niebaczni zasługi,

W objęcia biorąc ciche Wiadro wody czystéj...

I oto ciekawości niejeden amator

Antykwariusza sklep ów mijał, gdy z okrzyki

Na rzeszy barkach Wiadro, jako tryumfator,

Poważnie milcząc, swoje sprawowało szyki.

Ludu duch, jak gdy dziejów świat przeczuwa erę,

Służył mu, na wylanie oczekiwał szczere...

O! wodo czysta, cóż stąd, że poeci tacy

Dzisiejsi... co od głowy do stóp brną w nadziei

(Ale ich życiem rzadko spotkasz w epopei),

Dzisiejsi, mówię, jako taki Pan Horacy...

Cóż stąd, że oni, którym umywałaś nogi,
O! wodo czysta... bardzo zapomnieli ciebie,
Służebnej, cichej, prostej, szczególnie ubogiej,
W której jest błękit niebios, i która jest w niebie.

Azali bowiem przeto, za tysiącem, za stem
Tysięcy mil, na morzu, wśród drogi zmylonej,
Gdy wody szklankę żeglarz znajduje niesionej,
Jest mu ta mniej smakownym, pełnym mniej toastem?--
I który Falern, albo Cypr, swymi jagody
Z macicy by na wino mienił się bez wody?...

Paryż

ROZMOWA UMARŁYCH

Byron, Rafael-Sanzio

L'arte non fa le cose, come le fa la natura;
ma come ella le dovrebbe farę.

Sztuka nie ma za cel przedstawiania rzeczy,
jak natura je tworzy, ale raczej, jak ona je tworzyć
by powinna.

Słowa Rafaela-Sanz io

BYRON

Ja cię znam - bo gdy jeszcze żyłem na planecie,
Niejedno twe na płótnie spotykałem dziecię -
A myślałem o mojej złotowłosej Adzie -
Że, jak w skrzydła, w pieluszki się bieluchne kładzie,
I w snu obłok lekkiego wyobraźnię skrywa,
I lata w niebie. - Nasza wyobraźnia męska

W sporze jest z jawem, ich zaś, lubo przed-prawdziwa
I przed-tryumfująca, zgoła przed-zwycięska -
Lecz jedność ma: albowiem jaw dla niemowlątka,
10 Myślę, że tyle tylko od snu jest odmienny,
Ile prątek, na którym w klatce słowik senny
Spoczął, różnić się może od tej klatki prątka.
To mówiąc, ostrzec muszę ciebie, Rafaelu,
Że mam dumania nałóg - nałóg monologu,
I bywało - coś zacznę - i znowu bez celu
Puszczam myśl...

RAFAEL

Po takowym poznaję nałogu,
Czym byłeś; a kto byłeś? - pytać rzecz nie moja.

BYRON

Tassa znasz?

RAFAEL

Danta nie mniej...

BYRON

Lecz nie znałeś splinu*!

* Splin jest nie znany u ludów południowych.

RAFAEL

Włoch jestem...

BYRON

Co Helena? wiesz - i wiesz, co Troja? -
I co miłość ? - z Homera ty plastykę czynu

Musiałeś czuć - jam widział na freskach twych ludzi:
Znoszą się sami - widza żaden nie utrudzi-
Ruszają się...

RAFAEL

Grek jestżeś?...

BYRON

O! jestem - i jestem
Poeta grecki, jakich więcej już nie będzie:
Bo nic nie napisałem - tylko wszystko gestem,
Życiem, duchem...

RAFAEL

Kochałeś!

BYRON

A jako łabędzie
Śpiewają raz na życiu, tak i mnie się stało
W Missolunghi! - Ojczyźnie mej za chwałę chwałą

Oddałem - inna z Grecją ma była umowa:
Kochałem dwie - dla jednej zabrakło mi słowa.

RAFAEL

Miłość!

BYRON

A cóż powiedzą o nas ? - spytam lepiej:
Co o mnie? - ty bo jesteś przeszłości serafiéj!...
Ciebie pominą - kto się do ciebie uczepi?

RAFAEL

Strzelec mylny, czy można zgadnąć, w co utrafi?

BYRON

Świat jest gorzkość...

RAFAEL

Bóg - miłość; a miłość to czyni,
Że się niewinny często za winnego wini
I oto wzajem noszą brzemiona niewłasne -
Zwłaszcza, że są szerokie drogi, są i ciasne...

BYRON

Któż za mną westchnąć może! Kto ze mną podzieli
To, co na twarzy mojej - patrz ot tak - widzieli
Oko w oko - a potem bluźnili na boku,
I wracali, i mego znieść nie mogli wzroku -
Iż widziałem, że przyszła umarłych godzina
I że, kto prawdę mówi, ten niepokój wszczyna;
Kto zrozumiałym chce być, graniczy z oszczerstwem
- Boć trzeba zwiększać rzeczy, by rzeczy postrzegli;
Tak bo zarozumiali, a tak mało biegli! -
Kłamstwo zaś grzecznym w skutkach stało się morderstwem;

Morderstwo ? - tu przerazisz się mego sumienia,
I ja także — upadkiem na kamień kamienia!

------------------------------------------------

A ty mówisz mi: Miłość?...

RAFAEL

Czymże ci dowiodę?...

Znasz mnie z mych dzieł - czy myślisz, że jestem poznany?

Spójrz ku ziemi, gdzie lata spożywałem młode,

Świat otwierając świętej czystych form-hozanny!...

Patrzeć ucząc ponad wzrok, który, jak kałuża,

Słońce gotów by odbić i oka nie zmrużą,

Ale jest w sobie brudny i wiernie-bezczelny,

Szczerze-płaski, jak pamflet, tak zły jak czytelny,

Patrz, mówię, ku tej ziemi, której me źrenice

Oddałem, ja, Rafael - której w Pańskie Imię

Podbiłem Olimp stary - Muzy zalotnice,

Nimfy, Gracje zebrałem w przed-chrześćjańskim Rzymie –

I przeszedłem - a zbożnej piękności zenitem

Przeszedłem: i nie żadną klątwą Inkwizycji,

Zwycięstwem tylko - tylko swobodnym przekwitem,

Jak Kolumb, świat odkryłem, ufając tradycji.

Herkula moc w ramieniu, Apolla moc w wdzięku,

Zwyciężywszy, jak dziecię pogańskie na ręku

Zaniosłem k'źródłu, które prawdy jest zwierciadłem,

I pochrzciłem - i Sfinksa z uśmiechem odgadłem.

Patrzże, mówię, ku ziemi - och! - czy mnie poznali?

Patrz - oto, najprzód głowę przyznawszy mi cudzą*,

* Przez wieków dość, bo aż do panowania zeszłego papieża, pokazywano w Akademii Ś-go Łukasza w Rzymie
czaszkę bardzo piękną, jako czaszkę Rafaela-Sanzio uważaną; gdy jednak za pontyfikatu zeszłego Ojca Ś-go
otworzony był grób Rafaela w Panteonie, z przyczyny iż Tybru wylewy zachodziły aż tam i zepsować go mogły,
pokazało się, że ona czaszka w Akademii Ś-go Łukasza odwiedzana przez wieków parę nie była wcale czaszką
Rafaela! Myślę, że wystarczający to jest dowód, o ile nie trzeba ufać pewnym anegdotom historycznym, lub
mając zaufać onym, dobrze jest pierwej do bezpośrednich źródeł zstąpić. Historia jako umiejętność samoistna
jest to jeszcze bardzo młodziuteczkie dziecko, wieku prawie jednego nie liczące, i lubi się bawić różnymi wo-
kabułami, jak na przykład następujące wokabuły: Rafael, Fornarina, Beatrice, magnetyzm, je-
zuityzm etc.

Szukają potem, głów gdzie dobierałem - mali! -
I dziewcząt rzymskich popiół po grobowcach budzą.
Mali!! - zaprawdę mali! - oni by gotowi
Za całą wartość piętę dać Achillesowi -
Ale jak piersi jego stawiły się grotom?
Zwierzyć to objaśnieniom, przypiskom i notom...
Lecz błąd mój, ani wiedzą, co w nich uwydatni:
Wielcy! - w prywatnych rzeczach; w publicznych? - prywatni!

BYRON

Zapomniałeś na chwilę, żeś jest Rafaelem:
Mówisz jak Byron...

RAFAEL

Powiedz, że mówim i dzielem
Przez Miłość: a to cel mój był - i jest ostatni...

BYRON

Czemuż więc miłość ludziom tak błoga i sprzeczna,
Że niż do ciebie doszli, ty wychodzisz z siebie
Dla mnie? - a oni! - oni!...

RAFAEL

Nie bywają w Niebie.

BYRON

Miłość zaś byważ u nich?

RAFAEL

Bywa - lecz jest wieczna!

[PisaJem 1857-o]

POŻEGNANIE

OSTATNI RAPSOD BERANGERA

I

Francjo!... konającymi usty niech uronię
Imię Twe, jako Matki święte - i - bądź zdrowa!
Któryż bo Francuz więcej kochał Ciebie?... O! nie...
Jam śpiewał Cię, nim z liter układałem słowa,
I - gdy już śmierć mię garnie pod ostrze swej kosy,
Śpiewając Ciebie, duszą ulatam w niebiosy.
Dajże choć łzę za tyle serca - i - bądź zdrowa!

II

Kiedy dziesiątek królów podle godził na Cię,
Kopyty brodząc w świętej krwi Twojej szkarłacie,
10 Jam balsam lał kojący - ja, potęgą arfy,

Na szarpie do ran Twoich zdzierałem z nich szarfy.
- Wieki to głosić będą o wybranej porze;
Przegraną naszą w tryumf zamienił Jehowa,
Bo myśl Twa, jako siejba, bujne wyda zboże,
A równość-praw zapuści sierp swój - bywaj zdrowa!

lII

Wpół-zmarły już, we własnym oglądam się grobie,
Wołając głosem, który raz w raz się oziębia:
Francjo! których kochałem, przekazuję Tobie...

Wspomóż ich... Tyś to winna... winna dla gołębia,

Co z niw Twych łupu nie brał, ani ziarna zbierał...

..........................................................................

- By synów Twoich moje doleciały słowa,

Może bym dłużej kamień ręką tą podpierał,

Lecz milknie już... głaz spada... Bóg woła... bądź zdrowa!

Tłumaczyłem w dzień Zaduszny 1857 w Paryżu

SPARTAKUS

Ubi defuit orbis...

1

Za drugą, trzecią, skonów metą
Gladiator rękę podniósł swą:

„To - nie to - krzycząc - Siła, nie to,
To nie to Mądrość, co dziś zwą...

Sam Jowisz mi niegroźny więcej,
Minerwa sama z siebie drwi:
Wam - widzów dwakroć sto tysięcy -
Co dzień już trzeba łez i krwi...
Przyszliście, drżąc i wątpiąc razem,
10 Gdzie dusza wietrzyć i gdzie moc?...
A my wam - księgą i obrazem,
A głos nasz ku wam - pocisk z proc.

- Przyszliście, drżąc i wątpiąc razem:
Cała już światłość wasza - noc!"

2

Za drugą, trzecią, skonów metą
Gladiator rękę podniósł swą:

„To - nie to - krzycząc - Miłość, nie to,
To nie to Przyjaźń, co dziś zwą...
Z Kastorem Polluks, druhy dawne,
20 W całusach sobie wierność klną;

A Wenus włosy ma przyprawne,
Rumieńce z potem w maść jej lgną...
- Siedliście, głazy, w głazów kole,
Aż mchu porośnie na was sierć:
I duszą waszą - nasze-bole,
I ciałem waszym - naszych-ćwierć.
- Siedliście, głazy, w głazów kole:
Całe już życie wasze - śmierć!"

Pisałem 1857

DEOTYMIE

ODPOWIEDŹ

I

Że Pani mnie raczyłaś wspomnieć, mnie, człowieka,
Pył marny i rzecz-Bożą: to - chociaż z daleka
I chociaż z mej Ojczyzny - wcale mię nie dziwi...
Owszem - nieczęsto raczę cieszyć się widocznie
I wprawiam się w obyczaj, co mają szczęśliwi,
Trafy rzadkie przyjmując łatwo i potocznie.