O PORTRECIE I PRZEZNACZENIU JEGO [PO ZGONIE WŁADYSŁAWA ZAMOYSKIEGO]
Portretu płótno, należałoby, aby było tak spore, ażeby przyjąć mogło figurę wielkości naturalnej aż poniżej kolan.
Figura zaś nie powinna okazować się na geometrycznym środku płótna, ale nieco, lubo bardzo powolnie, nie być na środku.
Tło, zyskując przez takowe figury umieszczenie, powinno być od strony lewej u spodu świetniejsze, ale całe chmurne i listopadowe, i przezro-czysto-polarne - od prawej strony grubą zamknięte chmurą, a od lewej zapalone łuną pożarną, tak odległą i tak lekką, aby ją widz mimowolnie mieszał z wrażeniem leniwego świtu. U wierzchu i nad głowami powinno to zimowe tło (z jednej strony podpalone, a z drugiej czarne), powinno się mdławo rozjaśniać, jakoby dawało dorozumiewać się gwiazdy możebnej ponad płótnem i ponad ramami płótna w otchłani.
A figura na tle tym powinna być cała płaszczem koloru stalowego i kroju oficerskiego owiniętą, tak ażeby tylko rąbek kołnierza munduru i guzików obłysk widać było spod tak szerokiego stalowego płaszcza. I powinien fałd każdy, i wszystkie fałdy, i wgięcia płaszcza wszelakie, i wszyst-kość jego - powinny mieć zupełną grecką spokojność - ale nie powinny mieć w sobie nic tak nazwanej dziś draperii.
A figura powinna być osadzoną na nodze prawej i kolano lewe mieć podane naprzód i ramię prawe ręki pod płaszczem zwisłej podane wyraziście naprzód.
A lewa ręka jej powinna być w rękaw płaszcza stalowego wzutą i ramię lewe żadnego nie powinno mieć wyrazu okrom ciążenia; i powinna ta ręka z tym ramieniem załamywać się niżej piersi bezwłasnowolnie - a ręka ta lewa, i tak niżej piersi spoczęta, powinna być ubraną w niezupełnie dociągniętą grubą łosiową rękawicę i pomiędzy trzecim a czwartym palcem trzymać białą atłasową wstążkę wiatrem szarpniętą. I gdzie się wyjaśnia tło u góry, powinno być i sterczeć pióro adiutanckie także szarpane wiatrem, i z jednej strony stalowego płaszcza oficerskiego peleryna także wiatrem szarpnięta — a zresztą, cisza!...
A głowa powinna być zupełnie en face, lubo nieco ku lewej stronie mająca się, i powinna być wziętą z portretu Statdera - oprócz oczu, które powinny być w tej samej głowie o lat dziesięć starsze i w czczość przestrzeni zapuszczone.
186[8]