[I. DO WŁADYSŁAWA BENTKOWSKIEGO]
1. Negatywny patriotyzm w państwie rosyjskim obudzić się łatwo i zreorganizować się może przez bój heroiczny lacki - w sile nierównej prowadzony i bez użycia żadnej moralnej presji na elementa składowe tegoż państwa. Taki heroiczny bój z pominięciem cywilizacyjnych warunków, z pominięciem działania na elementa, słowem: taki lacki średniowieczny pojedynek zreorganizować może bliskie rozkładu państwo.
Przykład: Starowiercy, użyci przez swych nieprzyjaciół - nie-użyci przez swych ugościcieli.
2. Tej zaś presji moralnej na elementa składowe państwa wywierać nie można bez swojego umysłowego organu, w wolnym powietrzu utworzonego i zorganizowanego.
3. Dziennik „Czas” i „Dziennik Poznański”, które ledwo że wystarczały były przed powstaniem, a które zupełnie wystarczają po powstaniu (co jest rzeczą dziwną!), będą albo zamknięte, albo zobojętnione, i to jest arcyłatwe do wyrachowania, albowiem, rozszerzając się w miarę wzrostu treści, a nie mając zupełnej swobody, muszą pęknąć.
4. Żaden wszelako dziennik nie robi się we dwadzieścia cztery godzin, i trzeba, aby choć pierw istniał, a nie dopiero wtedy, kiedy żadnego nie będzie. in potentia
5. Czy niepodobieństwo jest, ażeby Rząd Narodowy wezwał wybrane inteligencje i uwierzytelnił te, które mu się podoba, i zalecił stworzenie organu umysłowego w warunkach wolnych, organu godnego wielkiej epoki? Czy to jest niepodobieństwem i przeciwną heroizmowi potrzebą w XIX wieku? -
6. Jest pewna jednostronność heroiczna, a która wielkie usługi może oddawać nieprzyjaciołom - jeżeli hartuje ich organizm, rozłożenia oczekujący - jeżeli pojedynkiem samym i bez żadnej moralnej a historycznej presji uderza na skazane przez samą Opatrzność ciało, aby rozłożone i rozinaczone stało się.
7.Inteligencja polska nic nie robi - - -
8. Czy należy stracić z oka, że społeczeństwa, które tylko fazami żyją, to jest raz: tylko i tylko myślą i piszą przez lat kilka, potem znowu: tylko i tylko działają, słowem: że społeczeństwa takie niekoniecznie na właściwej są drodze i w pierwszej swej, i w drugiej fazie.
Najniższy sługa
Cyprian Norwid
1863
P.S. P.S.
Było np. właściwą rzeczą zawdzięczyć zacnych Moskali, co odzywają się, albo uczcić tych, którzy - jak Korff - przeciw własnej ojczyźnie, chorągwi i żywotowi na rzecz postępu czynią.
Jużci cezarowie rzymscy odpowiadali wprawdzie gladiatorom tylko jedno słowo: „Umierajcie” - ale to za to właśnie ów cezarat koniecznie przepaść musiał.
Że wszelako umysłowego organu nie ma, więc i działania na elementa nie ma, i zostaje zatem pojedynkowy heroiczny bój, jak za Bolesława, tylko że w wieku kolei żelaznych, tudzież elektrycznych telegrafów.
[II. DO LUDWIKA MIEROSŁAWSKIEGO]
1
Jeżeli - położą rękę na finansach, ostraszą kapitalistów zagranicznych; pilnie wezną się, aby Rząd nieprawowity nie mógł pożyczek zaciągnąć;
jeżeli - na każdy element składowy Państwa Rosyjskiego działać będą presją moralną, na każdy z osobna;
przy tym - jeżeli kosyniery silnie stać będą, jak stoją:
TO WSZYSTKO DOBRZE!
Ale - jeżeli na samych kosynierach się ograniczą, to będzie mnóstwo pięknych epizodów i zniszczenie kraju - i upadek heroiczny.
2
Jeżeli rzecz się skończy dezercją nieprzyjaciela, do której bez presji moralnej doprowadzić jest niepodobieństwo: to - skończy się dobrze.
Ale - jeżeli samym bojem, to nawet we zwycięstwie będzie przegrana, albowiem: skończywszy się dezercją, skończy się zarazem solucją po jednej stronie i będzie się o co z jednej strony oprzeć; gdyby zaś zupełnie zwycięskim bojem (bez dezercji!) skończyło się z Moskalem, tedy nie skończyłoby się nawet i z jednej strony, ale musiałoby się oglądać za siebie, czy przy okoliczności danej tyłu nie wezną?
Że zaś: dezercji wywołać nie można bez presji moralnej, współczesnej walce, a presji na każdy składowy element państwa z osobna, więc umysłowy organ i poruszenie się Inteligencji polskiej samodzielne jest koniecznością.
N.B.:
Uposażona w tym względzie Inteligencja jest Duchiński, ale może być bardzo źle użyta - kiedy albowiem nastaje kto na Rosję w ogóle, więc wywołuje ogólny-rosyjski-patriotyzm, czyli pracuje Cesarz Aleksander to mówi w ostatniej mowie swojej:DLA NICH...
„Jedna rzecz mię pociesza, to jest, że od czasu wypadków w Polsce patriotyzm rosyjski się podnosi.”
Inteligentny i szanowny Duchiński zapomina, że działanie cywilizacyjno-polskie na każdy z osobna element daje inne rezultata - a działanie na całą w ogóle Rosję daje ogólne uczucie i zyskuje wprost przeciwny owoc!!!
Trzeba pamiętać, że do Napoleona I-o wyszli z chlebem i z solą starowiercy, a dopiero widząc to oficjalni ludzie wypuścili zbrodniarzy z kajdan i polecili im spalić Moskwę - że przeto: sztuczny patriotyzm wywołać można, kiedy się nie używa elementów rozkładowych.
On peut retremper l'Empire si on ne se servira pas des dissolvants contemporainement à l'action héroďque.
Może dlatego w herbie Rusi jest cherubin z dwoma mieczami - nie z jednym mieczem.
Sługa
Cyprian Norwid