w kontekście wyrazów (0 oznacza kontest fiszki).

KRAKUS

OSOBY

PUSTELNIK [Starzec]
LILIAN, uczeń jego
KRAKUS, książę na Krakowie
RAKUZ, brat jego

SZOŁOM, pisarz koronny, czyli runnik
KIEMPE, wódz skandynawski
GRODNY, sługa zamkowy
PŁATNERZ

CHÓRY grodnych i kmietów

Osoby fantastyczne

ŹRÓDŁO

ZORZA

PRÓG

I

Wnętrze pustelni w okolicach Karpat.

STARZEC

Dzień mię odpycha, a noc mię woła.
Czuję - że długo tu nie zabawię:
Zostawię tobie świecę - gęśl - zioła -
Świecę, gęśl, zioła tobie zostawię.
Ostatnie słowo, gdy przyjdzie chwila,
Tchnę ci na czoło twe, jak motyla;
Człek bierze z ciągu rzeczy zadatek,
Acz siłę brania przynosi z sobą,
Początek nie nasz, ani ostatek:
Ostatnie słowo z ostatnią dobą!

Ostatnie słowo - mój Lilijanie -
Choćby mi głosu już nie starczyło,
Pokażę tobie palcem na ścianie -
I nie zrozumiesz - lecz powiesz: „Było"
I nieme pomnieć będziesz kazanie,
Chodząc jak senny z palcem na czole;
Aż w myśli tobie wyraźnie stanie
Jakoby duchem - i dasz mu wolę,
Sam przyobleczesz pewności ciałem,
I rzekniesz głośno to, co rzec chciałem!

Byli tu nieraz, byli tu przecie
Ci, co mądrości szukają w świecie,

Na jesionowym tym jadłem stole
Z mężem, co dla niej znosił i bole -
Het! - zza wielkiego przybyłym morza,
Gdzie chmur na niebie nie ma bynajmniej,
A w gwiazdach ręka pisuje Boża.
Gór tam jest sporo - a ziół jest najmniej.
Był tu i z Azjej mędrzec koronny,
Człowiek słodyczy wielkiej i ładu -
I rycerz, co się urodził konny,
Pokryty łuską jak piersi gadu.
Królowa jedna w progi tej chaty,
Jak zachodzące słońce czerwono,
Rękoma ciężkie niosąc szkarłaty,
Wchodziła z swoją złotą koroną,
A chłopiec za nią idąc, służebny,
Niósł jeszcze drugi płaszcz, niepotrzebny!

LILIAN

Ojcze! - dwóch mężów właśnie w tej chwili
Słyszę, jakoście słuchać uczyli:
Z bioder się mieczów dwa im kołysze.

STARZEC

Synu! - uczyłem cię słyszeć ciszę,
Synu - kto ciszę słyszał aż do dna,
Temu i trumna bywa wygodna;
Ale jest nocna cisza i dzienna,
Jest dno mająca i jest bezdenna -
A o tej drugiej rzecz zbyt zawiła;
Co nie dopowiem, powie mogiła.

LILIAN

Ojcze! po suchym listku olszyny
Niechby się pająk przetoczył siny -

Słuchem -

Duchem -

Szlaki jego zwietrzę:

I rzeczy przyszłych bladawe świty,

Nim na odległe wpłyną zenity,

Mgnieniem -

Tchnieniem -

Wchłonę jak powietrze.

STARZEC

Synu - zmysł młody i ochroniony,
Użyty dobrze zaraz z powicia,
Droższy jest niźli wszystkie miliony
A jednak któż by znał to za życia,
Gdyby mu inny w czymś umorzony
Takowej wiedzy skąpił odkrycia ?
A przeto zmarli, a przeto zeszli
Nie są to jacyś, co ich nie było,
Nie ma, ni może kiedyś być - jeśli
I własną przez nich rozrządzasz siłą.
Rzecz ta wszelako zbyt jest zawiła;
Co nie dopowiem, powie mogiła -

LILIAN

Mistrzu - na oko mężów już obu
Widzę - bez twego patrząc sposobu -
Jeden się z drugim wadzi po drodze -
Są królewice, bracia i wodze:
Ani za łosiem gnali w te lasy,
Po żebrach koni krwawiąc obcasy,
Ani zbłąkali się i chcą cienia,
Ani im woda ujmie pragnienia -

STARZEC

Zgadobliwością zabiec im drogę,80

Ni poznać, czemu idą, nie mogę:
Starcowi nieraz niższych sił zbywa,
Dzień mię odbiega, a noc mię wzywa -
Odbiega dzień mię, a noc mię woła,
Czuję - że długo już nie zabawię -
Zostawię tobie świecę, gęśl, zioła,
Świecę, gęśl, zioła tobie zostawię.

LILIAN

Przyszli - i stoją —

STARZEC

Wołaj rycerzy -

LILIAN

Chodźcie, mężowie! staruszek leży -

RAKUZ
wchodząc

Na pocisk procy przed domu progiem
Nieco się wstrzymać jest rzecz godziwa;
Do grodu zwykłem słać chłopca z rogiem,
Co, trąbiąc, imię moje nazywa -
Trąbienia sztukę zna jako mowę,
Tak że się straże dziwią grodowe,
Panny z lipowych patrzają alej,
A ja mu kiwam: „Trąb waszeć dalej" -
Tego brat Krakus, jakby sosenkę,
Z rozkutym koniem zostawił w boru -
Dobrze, że, Ojcze, nie macie dworu -
Przyszłoby wjazd nasz otrąbić w rękę -
Książę brat Krakus gwoźdźmi złotemi,
Gdzie konia ruszy, sieje po ziemi,
A ja mam zwyczaj, że koń pierw legnie,
Nim się co na nim złamie lub zegnie.

KRAKUS

Wstydzisz mię, bracie -

RAKUZ

Sprawiam się raczéj,
Jak gdy kto naprzód wyszle tłumaczy,
Cóż-bo osoba może sędziwa
Mniemać - gdy z jednym koniem i sługą
Dwóch wchodzi książąt! -

STARZEC
przerywając

Nieraz to bywa,
Będzie, bywało i potrwa długo -

Do Krakusa

Książę Krakusie, słowy swojemi
Rzeknijcie za się niebu i ziemi.

KRAKUS

Synowie króla jesteśmy z grodu,
Gdzie pierwej cudna władnęła Pani,
Przez którą Niemce są odegnani -
Lecz czar się przeniósł w serce narodu
I pod czterema zamku węgłami
Smok czarną jamę wykopał kłami.
Z tym ojciec boje ustawne zwodzi.
Jak z nawałnicą leżący w łodzi.

I nieraz w okna, gdzie starzec drzémie,
Po głazach skrzele wplusną olbrzymie,
Jakoby bluszczu zielona struga:
Skosisz ją - drzwiami podpłynie druga.
Tak co noc! - pokąd jeden z oszczepem,
A drugi z kutym stoi pół-cepem
Przy drzwiach - u okien ciosowej ramy -

Sto jasnych włóczni na czole bramy,
Sto drugie pokąd w odwodzie mamy,
Dopóty żywot pędzimy taki,

Jak w strzelca domu zalęgłe ptaki.

Już w każdej z komnat drzwi, okna, progi
Posoki gadu spluskane czernią,
A jeszcze żyje on rdzenio-wrogi
I człony jego wciąż się bezmiernią -
I końca nie ma temu gadowi,
Aż ramię w bezwład opadać musi,
Aż z wiórów trupa zgnilizna dusi,
A nie ma końca temu smokowi!

STARZEC

Któż z was był rajcą, by szukać rady?

RAKUZ

Ja pierwszy byłem!

KRAKUS

A jam opieszał.

RAKUZ

Naglić musiałem, żeby pośpieszał.

STARZEC

Nie będzie gadem, kto zetrze gady,
Gadem nie będzie, kto gady zetrze -
Sprawa ta stała się już daleko,
Za górą siódmą, za siódmą rzeką,
A tu nawiewa zowąd powietrze,
A tu się tylko ostatki wleką.
Dziewicy nogą w ziemi dalekiej
Smokowi głowę starto pierwotną;

To zaś jest tylko odrośl kaleki:
Jeśli już gnije, skoro go potną,
Jeśli, gdy mieczem odwalisz sporo,
Nowe się gady z niego nie biorą.

Byli tu tacy - byli tu przecie
Ci, co mądrości szukają w świecie.

Na jesionowym tym jadłem stole
Z mężem, co dla niej znosił i bole,
Het! zza wielkiego przybyłym morza.
Ten sprawę Węża na pamięć umiał
I znał, co ręka czyni z nim Boża:
Słuchałem długo - ażem się zdumiał!

Długo słuchałem tego pielgrzyma!
Co jabłoń owdzie posadził złotą,
Gdzie łucznik konia waszego trzyma,
Tę, mówię, jabłoń posadził oto,
Błogosławieństwa znak kładąc na niéj -
A odtąd co rok owoce niesie,
Wonność po całym rozlewa lesie,
Ptastwo ją mija, robak nie rani -

Nie będzie gadem, kto niszczy gady,
Gadem nie będzie, kto gady niszczy -
Smok pierwszy runął i zionął jady,
I to się jeszcze pryszczy a pryszczy.

Książęta, jedźcie za siódmą skałę,
Gdzie śniegi leżą na Tatrach białe:
Za siódmą skałą najdzie się struga,
Co między głazy promieniem mruga,

A potem w rzeki urasta żyłę -
Wodę z niej hełmem kto pił miedzianym,
Bywał mu z wodą i sposób zlanym;
Zdobywał fortel, zyskiwał siłę
Przeciwko smokom odwylęganym.

Lubo jest rzadki, co fortel z siłą
W doraźną umiał zamienić wolę:
Zawsze się jedno z drugim wadziło;
Mówiłbym dłużej, lecz cierpię bole -
Dzień mię odbiega, a noc mię woła.
Lilijan niech wam będzie gościnnym:
Zostawię po mnie świecę, gęśl, zioła -
Świecę, gęśl, zioła: zostawię innym -

Głosem cichszym

Książęta, jedźcie za siódmą skałę,
Gdzie śniegi leżą na Tatrach białe -

RAKUZ

Strugi jak pytać ? i pytać kogo ?

STARZEC

Cel drogi bywa z skończoną drogą,
Grotem się włócznia zazwyczaj kończy,
Wrębem się kończą brzegi opończy:
Człek nie wie, mówiąc o tem i owem,
Że słów granice są jeszcze słowem.

LILIAN

Książęta, jedźcie za siódmą skałę,

Za siódmą skałę, gdzie śniegi białe -

Książęta wychodzą. Lilian do Pustelnika

Mężowie wyszli, wadząc się z sobą.

STARZEC

Gdzie zwada braci zdwoi rodzonych,
Nie kwap się trzecią stawać osobą.

Osobą trzecią braci zwaśnionych
Milczenie naprzód bywa - a potem
Służalec, człowiek kupiony złotem,
By, zaprzestawszy swego istnienia,
Dla powaśnionych był zejściem gniewu -
Ten gdyby zbywał, będą kląć drzewu,
Lub z przydrożnego szydzić kamienia,
Aż gniew, który jest właśnie że owem
Zapowietrzeniem po-jaszczurowem,
Wyrozpoznawa się i wyplenia!

Po chwili

Zmierzyłem ja ich tą siódmą skałą!

Dni siedm niech błądzą z dala od domu,
By, co jest marą, snem się wydało:
A Bóg da resztę - jak będzie komu! -

II

Głęboka puszcza - noc.
RAKUZ

Trębacza w lesie z rozkowanym koniem
Zostawić przyszło - dobrze! - Za nim w ślady
Łucznika - dobrze! - A teraz mój gniady -
Dla mnie -

Siadając na koń

Nie dzielę się już pod-ogoniem:
Braterstwa lękam się równie jak zdrady.

KRAKUS

Zdrady ? - o! bracie, gdzież zdrada być może ?
Tak wiele razy dzieliliśmy łoże,
Jedną okryci burką noce całe
Po łowach, w dęby tuląc się spróchniałe -
A dziś, przypadku małego zrządzeniem,
Może nam chwilę przyjdzie czekać jedną -
Zostań! - za pierwszym puszczę cię trąbieniem.
Mroki się szerzą, ale drzewa rzedną.
Rakuzie! podziel się oto siedzeniem,
Lub zstąp, i bogom razem zrób obiaty -
Koń, odpocząwszy, łacniej dwóch uniesie:
Przymknę do siodła, do kraju twej szaty
Jako jesienny liść - i mało szerzéj
Zabiorę miejsca, niż ile płaszcz leży -

RAKUZ

Naród mię czeka, ojciec stary czeka -

Obiaty bogom spraw i ruszaj pieszo!

Brat się tu wcale brata nie wyrzeka,

Losy się tylko więcej od nas śpieszą:

Złość smoka może wywrzeć się na masy -

Poświęć się, bracie - i bądź zdrów. Niech bogi

Odmienią losy, niech odmienią czasy -

Zawraca koniem.
KRAKUS

Bracie! co czynisz ? - krew! -

RAKUZ

To nic - ostrogi -

KRAKUS

Ostrogą usta i serce mi skrwawił!
A teraz jestem jak zdeptane zioło;
Bez chleba kromki - w puszczy mię zostawił -
Zdeptane zioło, z wstydem wznoszę czoło,
Ciemno a ciemno wkoło - i nikczemno -
Gdziekolwiek spojrzeć, ciemno naokoło.
Rozbrat, którego, nie wiem, co pojedna?
I węzeł, który, nie wiem, co rozłamie ? -
Żeby choć jedno serce było ze mną! -
Żeby choć ręka jedna,
Żeby choć jedno ramię
Było ze mną! -

Postępując dalej

Do świtu teraz hukać się nie ważę,
Ni pacholęcia wołać po imieniu:
Niksy chcą ciszy - Niksów nie obrażę,
By, na wstrzymanym usiadłszy promieniu,

Jak pająk pieśnią z prostej zbity drogi,
Groziły milczkiem - nie obrażę bogi,
Korowodami szłapiące jak straże,
W szerokich wieńcach paproci zębatéj -
Do świtu wołać chłopca się nie ważę.

Wstrzymując się

Jeleni łańcuch płynie rosochaty
W pod-księżycowej mgle, jak tratwa duża -
Kozioł na grzbiecie srebrne liże łaty,
Księżyc się w bluszcze osłupione wmruża.
Cichości magią słyszę prawie drzewa,
Jako lepkimi budzą się pączkami,
I widzę słysząc, jak gdy Bojan śpiewa,
W świat cię odległy przenosząc słowami,
Które nic z miejsca nie ruszają wcale -
A jednak jesteś raz w lesie, raz w polu,
Na ławie siedzisz, myśląc, że na skale,
Rannym nie bywasz, ale syczysz z bolu,
I są to wszystko tylko słowa pieśni,
I dzieje się to gdzieś - skoro się nie śni -

Potyka się o głaz - a potem

Głaz jednak, którym osłupiłem nogę -
Za one pieśni słowa wziąść nie mogę! -
Czy ten głaz wiedział, żem książę zbłąkany,
Nie zwykły tykać kamienia - jeżeli
Wytworniej nie jest z gruba ociosany ? -

Po chwili

Głaz zadrżał! - jako gdy proca uceli,
Za rzutem kamień podrywając smagły -

Po chwili

Głaz wstał - i idzie - zniknął za modrzewiem -

Pierwszy raz w życiu przebiegły mię jagły,
Pierwszy raz zląkłem się - choć czego ? - nie wiem -

Po chwili

Głaz, widzę, idzie w blasku księżycowym,
Idzie - legł na mchu - widzę, jak na dłoni,
Kamień! choć może progiem był ciosowym,
Lub służył we drzwiach do wiązania koni;
Deptan i wiązań przez ludzkie zwyczaje,
Wylęga teraz - gdy ja błądzić muszę! -

PRÓG

Najniższy sługa! - książę mię poznaje? -
Najniższy sługa, Próg - zyskałem duszę
Po rozwaleniu zamku - i gdzie mogę,
Zabiegam teraz podróżnikom drogę;
Milczałem wieki, gdy deptano po mnie,
Gdy w kości na mnie grywano nieskromnie;
Milczałem wieki - raz przecie, gdy noże
Zbójców na biodrach mych ostrzono, pomnę,
Że zazgrzytałem przeraźliwie: „Boże!" -
I odtąd wszystko mi już nieprzytomne -
A teraz progiem jestem grzędy drugiéj,
Pałacu, który, gdzie bym nie legł, stawa;
Ten niewidzialny jest tyle, co długi -
Niech książę stąpa, milczę na usługi:
Jak niegdyś w zamku hrabiego Mścisława!

KRAKUS

Wierzyć, nie wierzyć ? - oto zapytanie! -
Książę brat Rakuz stąpiłby już dawno,
Lub nogą kopnął i całe zadanie
Obrócił z śmiechem w przypowieść zabawną.
Dlatego pierwszy fortelu dostanie,
Dlatego smoka zwali ręką sławną,

Nim ja, tułactwem i smutkiem zwątpiały,
Do wtórej ledwo dowlekę się skały.

- Jeszcze krew z wargi wysysam przeciętéj,
A już mi nie chce się jemu złorzeczyć;
Niech będzie zbawcą i na króla wzięty,
Kiedy tak umie wspaniale kaleczyć - -
Może wart byłem, że jestem wyjęty
Spomiędzy mężów ulubieńszych sławie ?
Przyłożyć ręki nie mogąc do dzieła,
Kiedy mi wszystko niedola odjęła -

To zrobię jedno, że - że, błogosławię!

- Lecz śmiech mię bierze i łzy mi się garną,
Myśląc, że ręki jedynie skinieniem
Dokładam na wiatr - byłżebym już cieniem
Marnym, któremu rzeczywistość marną ? -
Czyliż, do progu przyszedłszy jakoby,
Gdzie dotkliwego wątku już nie staje,
Wyjrzałem w za-świat - poznały mię groby?! -

PRÓG

Najniższy sługa! - książę mię poznaje! -

KRAKUS

Że niewidzialne zamki są, to pewna:
Rycerz mi jeden sam się o tym zwierzył,
Iż go zaklęta gościła królewna.

- Czarów się nie bał - ale długo nie żył -
Tarczę widziałem sam, na własne oczy,
Przed którą Pani ta szukać lubiła
Czystości lica i ładu warkoczy,

A tarcza odtąd twarzą jej patrzyła!

- Nie jestem - widzisz - lada młodzik, który
Rycerskie z wierzchu tylko zna rzemiosło,

I ramię moje sięgało do góry,

I czoło moje wyżej dachów rosło.
- Wiem, że są boje wszelakiej natury:
Ani mię dziwi gościnność kamienia -
Lecz jestem smętny - i jestem ten, który
Dla siebie nie chce już nic, prócz spocznienia!

Pochyla się i kładzie opodal Progu.

A przeto wolę na tym mchu jałowym
Przyleć, niż świetne przyjąć zaproszenia -

PRÓG

Książę się kładziesz w ogrodzie zamkowym,
W grocie bezwidnej z drogiego kamienia,
Gdzie źródło w konchy spada alabaster,
Stół z niewinnymi ofiarami czeka:
Mleko, owoce i miodowy plaster
Podaje Cisza, przyjaciółka człeka,
Nie kłaniająca natrętnymi słowy -

Zasuwają się ściany niewidome.

Spocząłeś, książę, w grocie szmaragdowéj!

III

U pierwszej brony zamku - Rakuz na spienionym koniu - Grodny na czele czeladzi.

GRODNY I CZELADŹ

Z straszliwą wieścią czekamy na drodze -

RAKUZ
oddając konia

Niechaj wiem.

GRODNY

Książę nas opuścił Włady - -

RAKUZ

Kółko mi o tym szeptało w ostrodze:
- Płaczki niech wyją, niech szlochają dziady,
Stos wielki cieśle niech od rana stawią,
Chorągwie niech się zbiorą i gromady -

Po chwili

A smok ?

GRODNY

Drabowie z tym się czasem bawią -

RAKUZ

A Krakus książę, brat nasz ? -

GRODNY

Ani słychu

O księciu panie młodym -

RAKUZ
na stronie

Daj go lichu! -
Nie temu z bestią harcować żakowi,
Ani po starcu dziedziczyć korony - -
Przyniosłem fortel, co w wodzie się łowi,
Smoka jak zażyć, wiem, i z której strony -
Tylko mi trzeba śpieszyć się, bo kto wie -
Tylko mi trzeba, jak grom przed wystrzałem,
Knować, sam na sam, cichą rzecz -

Słychać szamotanie się i ryk smoka.

Zadrżałem ?!

Szołom wchodzi. Rakuz, poznając go

Szołom! -

Przyzywa go bliżej skinieniem.

Jak stary zeszedł? niech usłyszę.

SZOŁOM

Panie! - Że, będąc koronnym runnikiem,
Posiadam sztukę, przez którą rad piszę,
Cokolwiek zechcę, tym oto stylikiem
Na buku - tudzież, że się tego z nikim
Dzielić nie godzi, iż jest rzeczą stanu:
Przeto, tak dla tych, co stoją za tronem,
Jako i dla tych, co ścielą się panu,
Spisałem słowa piórem nieuczonem -
Te zaś brzmią:

Dobywa tabliczek.

RAKUZ

Czytaj! -

SZOŁOM

„Szóstego dnia - rano -
Krak, książę Włady, chwilę zgadł bez-wtórą
I kazał, aby z wieży obwołano,
Że umrze — Lechów zebrało się sporo
U łoża, które jest z czarnego dębu.
Tam książę, głowę poruszając bladą,
Tak prawił: «Gród ten, spod smoczego zębu
Wybawi jeden z dwóch, którzy tu jadą:
Który zaś - nie wiem - lecz jeden z księżyców» -
I dodał: «Wielu nie będzie dziedziców!» -
I przemilkł - po czym, gdy bardzo szlochano,
Jakoby młodzian porwał się z pościeli,
Głosem wołając wielkim: «Niech powstaną
Dziadowie z grobów! - by jasno widzieli,
Że się nie lękam śmierci» - i padł - Lechy na to
«Chrobryś był!» - trupa osłonili szatą
I wyszli - "

RAKUZ

Tablic tych nie dotkniesz więcej,
Na wieki legną w żalnicy książęcej -
Mimo iż starzec wróżył nie dość jasno -
Imiennie głosić nie raczył dziedzica - -

szołom

Człowiek, o! panie, gdy siły już gasną,
Jest tak, jak kiedy dopala się świéca -
Dlatego poznać dobrego runnika
Po tym, czy słowa mniej pewne przenika;
Ja zaś z mej strony to na marginesie

Włączyłem: „Z słów tych Rakuz rozumie się"

Co jednak w tekście nie jest rzeczą główną,
Gdyż obu książąt czekano zarówno -

RAKUZ

W rzeczach tych każdy runnik doskonały
Sam wie najlepiej, co i jak się godzi -
Mnie to nie tyczy - cudzej nie chcę chwały
Głównie o prawdę idzie -

SZOŁOM

O nią chodzi -

RAKUZ

A prawda cóż jest? -

SZOŁOM

Cóż prawda jest ? -

RAKUZ

Słowem -

Cokolwiek streścisz aść, przyjąć gotowem.

Przechadza się - poglądając ku podwórcowi zamku

Ludzie ci - owdzie - u zamkowej brony
Stojący kupą, jak cygańska rzesza -
Co są ? -

SZOŁOM

Z dalekiej są, o panie! - strony,
Gdzie rola siejby nie zna, ni lemiesza;
Bagna, zamierzchłe kępy ich mieszkaniem,
Skąd się Kiempowie zwą - ci więc się bawią
Dziwów obławą - smoków polowaniem,
Jeśli zaś wierzyć kto chce gminnej wieści,
Mają i księcia w tej bosej gromadzie -
Bitni są - piją, co się tylko zmieści,

I jak dębowe leżą potem kadzie -
Wszakże za dobre wdzięczni - i łaskawi -
Historia zwie ich wszystkich: Skandynawi.
Wczoraj - od ludu słyszawszy o smoku,
Zboczyli nieco dla bliższych języków,
A jeden z onych, mimo bestii ryków,
Mniema - że potwór jest w patrzących oku,
Wycie zaś larwy sprawują piekielne,
Rade, iż w kłamstwo to wierzą bezczelne!

RAKUZ

Gadek tych ważyć nie jest ludzką rzeczą -

Słychać szamotanie się i wycie.

Kły muszą być gdzieś, jeżeli kaleczą,
A skoro kły są - a jeśli w tej chwili
Słyszym, że draby w progach się bronili -

Po chwili

Lecz - za dni mało - będę ja sam na sam
Walczył, i wobec narodu pohasam -

Po chwili

Słuchaj! niech konia trzymają chędogo!
Słuchaj! - bo trzeci wschód nim się zapali,
Lud mój ze wszech stron wyruszyć ma drogą,
By widział, smoczy łeb jako się zwali,
Ja rzekłem - i dość - wiem, co - wiem, jak czynię.

Po chwili

Tymczasem Kiempów onych książę - za co
Nie jest jak w własnej ugoszczon krainie ?
Pytać nie trzeba, czy podróżni płacą -
Z rycerzy błędnych tylko ludzie prości
Szydzą - lecz gród mój znan jest z gościnności.

SZOŁOM

Słowa te - słowa te same - te same -

Grodnemu wczoraj wyniosłem za bramę,

Mówiąc: „A któż wie? Książę Krakus może,

Zbłąkan gdzieś, cudze zalega rogoże,

Lub deszcz z zamkowych ocieka nań rynien" -

RAKUZ

przerywając mówienie Szoloma

Ludziom tym - rzekłem - wieczerza i łoże -

Szołom wychodzi.

A książę Krakus? - on! - sam sobie winien!

IV

Wnętrze groty szmaragdowej - w głębi zdrój - przodem stół zastawiony, przy nim usłane

siedzenie na kształt łoża.

KRAKUS
we śnie

Śni mi się - śni mi - że mi się śniło
Bolesne jakieś z bratem rozstanie,
Które się z ziarnka piasku - mogiłą
Stało - jak ściana dzieląc mieszkanie.
- A ja mam cichą z szmaragdu grotę
I zastawiony stół owocami -
I jestem z kimsiś, co kocha cnotę -
Muzykę słychać - jesteśmy sami -
Nic mi nie braknie - nie braknie - wcale -
Tylko że pragnę,

Porusza się.

a nie mam czary! -

Wstaje.

Więc idę, śpiący i pełen wiary,
Gdzie słychać źródło szemrzące w skale.

Biorąc wodę ze Źródła

Brązowym hełmu czerpnąwszy garłem,
Piję - - a ciągle śnię: że umarłem -

Pije z hełmu.

ŹRÓDŁO

W miedziany kask

Księżyca blask

Nie tak upada niedbale -

Jak wód mych nić

Perłowa - lśnić

Schodzi pomiędzy korale.

KRAKUS
wieczerzając

A ciągle śni się - że mi się śniło -
Jakby mię ziemia przyjęła w gości,
Twór każdy witał - wszystko mówiło -
Jakbym się bawił źródłem mądrości-

ŹRÓDŁO

Nakłonem chmur

Zza siedmiu gór

Rosnę - lecz w niebie się rodzę.

Rób-że, jak chcesz,

Czy tam mnie bierz,

Czy tu, gdzie samo przychodzę -

KRAKUS

Ciągle śni mi się jak rzecz prawdziwa,
Śni mi się ciągle, że nikt nie baczy,
Iż w dziennym jawie senne przędziwa
Wsnute są, niby na krosnach tkaczy,
Lecz nić ich ciągnie się i nie zrywa,
Nad światło szybka i migotliwa -
Spostrzeże ją człek - a nie zobaczy!

ŹRÓDŁO

Nie jestem nic,
Ni rąk, ni lic,

Wydźwięk mam tylko perłowy -
Rzemiosło moje
Ochładzać znoje,

Cóż chcesz od wody źródłowéj ? -

KRAKUS
kończąc wieczerzać

Szczęśliwy człowiek, w śnie czy na jawie,
Niczego nie chce, nawet i chcenia -
Brat żeby wiedział, jak ja się bawię! -
Gościnność jaka jest - u kamienia -
Jak wiele serca, braterstwa ile
Próg mi okazał kopnięty nogą!
Nie rozdarłby mi twarzy ostrogą -

Podnosi toast hełmem.

Zdrowie twe - Progu! leżący w pyle -

Wychyla napój i wyciąga się do snu.
ŹRÓDŁO

Dochodzić - trud,
A dojść - jest cud -
Mniejsza, czy konno ? czy pieszo ?
Bo jedni z was
Mijają czas -

Drudzy mu ledwo wyśpieszą!

KRAKUS
we śnie

Coś - coś - jakoby z pustelni słowa -
Jakobym spoczął już niedaleko -
Woda gdzieś jakby biła źródłowa

Za siódmą skałą, za siódmą rzeką -
Spocząłem w drodze - przez próg przechodzę -
Gdzie próg ? - gród ? - Rakuz ? - kółko w ostrodze ? -

Po chwili

Ojciec mój - ojciec! - co oni wleką?
To smoka tułów, ojcze! - to smoka -
Czy słyszysz ? - cisza wkoło głęboka -

ŹRÓDŁO

Rycerzu, wiedz,
Żeś przyszedł lec,
Gdzie ludzie progów nie kréślą,
łLecz ludziom Bóg
Zakłada próg -

Nie wszystko pełniąc, jak myślą.

KRAKUS

Snu jeszcze zetrzeć nie mogę z oka - -

ŹRÓDŁO

Więcej już nie-śń,
Lecz pomń, że pieśń
Nie tylko z rany wylecza -
Spróbuj to sam
U smoka jam -

Rymem - ach! - będzie cios miecza.

Przepadają ściany niewidzialnej groty i zamku. - Krakus na mchu w lesie śpiący zostaje jak

pierwej - Zorza poranna świtać zaczyna.

ZORZA

Wstawaj, książę! - czas w drogę -

KRAKUS
porywając się

O! wiem - wiele wiem - - mogę! -

V

Komnata książęca na Wawelu - lampa u sklepienia, mimo światła dziennego, pali się.

RAKUZ

sam

Dnie, noce jedną stały mi się dobą,
Nim chwila przyjdzie, chwila pojedynku -

Przechadza się – staje

Miałżeby człowiek wyścigać się sobą ?
Potem się gonić, będąc pierw na rynku
Ciało za sobą wlec, czuwaniem zwiędłe,
I osobistość spajać gdzieś rozprzędłę.
Szczęśliwy, kto jest tam, gdzie jest - ja wcale
Nie byłem owdzie! Dziś mi cięży chmurą -
Dnie, mroki, zorze - palę się a palę,
Jako ta lampa - nie wiem już, noc którą -
I zawsze kędyś mam mój dzień słoneczny,
I wszelki bliski jest mi niebezpieczny -

SZOŁOM
wchodząc

Panie nasz! - płatnerz, od świtu wysłany
Do kamiennego królów mogilnika,

By miecz pociągnąć o grobowców ściany,
Wrócił - stal prysła -

Składa odłamy miecza.

Z urzędu runnika
Winienem zaraz wieszczbę stąd wyśledzić:
Że o złym mieczu traf zdążył uprzedzić
Przy czym jest wniosek, że inny miecz, wtóry,
Nie już ów pierwszy, znosić ma potwory.
Jakby więc - mówię - duch z grobowców wołał:
„Syn to potrafi, co ojciec nie zdołał!" -
Niepróżno bowiem runnik jest runnikiem,
Skoro zna sztukę pisania stylikiem -

RAKUZ

zdejmując łańcuch z szyi i miecz ze ściany

Łańcuch ten złoty - wam; miecz - płatnerzowi -

SZOŁOM

Panie nasz! lud się wkoło miasta mrowi,
Na drogach wszystkich koczują gromady;
Dawno tak wielkiej rzeszy nie widziano,
Jakkolwiek liczne są w dziejach przykłady,
Iż śmiech opieszał, łzy zaś skorzej lano,
Żałując książąt, których brak! -

RAKUZ
kładąc rękę na piersiach

Co braknie ? -

Kogóż tu braknie ? -

SZOŁOM

Stos - mówię - żałobny

I ciało Kraka widzieć każdy łaknie,
Lech I oszczepnik, kmiotek nawet drobny -

Rycerzy sporo z krainy odległéj
Widziano w tłumie. Niejacy w kapturach.
Smętni jak grodu zwalonego cegły,
Stoją, na ciężkich oparci koszturach.

Inni przysięgli zostać tak, jak legną,
Póki się stosu wieńce nie zażegną,
A inni lica nie odsłonić wcale.

Kobiet dostatek, w poczesnej odzieży,
Chórami ciągnie, pośpiewując żale -

RAKUZ

Niechże się kupią - coraz wołać z wieży,
Że, niźli zorze wtóre się zapali,
Rakuz sam na sam smoka głowę zwali -

Po chwili

Kiempów wódz czym się bawi ? - niech nas widzi -

SZOŁOM

Wczoraj, o panie! - chciał wnijść, lecz się wstydzi,

Obuwie mając ze skór ryby morskiéj:

U Skandynawów to obyczaj dworski -

Zaś ludzie jego do jamy smokowéj

Rzucali nieco zatrutego jadła,

Skąd wraz olbrzymie wylatały sowy;

Rzesza patrzących cofając się bladła.

Wycia niekiedy słychać było z głębi,

Gdy z wież, za każdym onych wyć przestankiem,

Struchlałych wiele padało gołębi:

Chłopcy je dotąd zbierają pod gankiem.

RAKUZ
z obłędem

Miecz czy naostrzon ? -

SZOŁOM

Właśnie że go biorę -

RAKUZ

Stos czy zapalon?

SZOŁOM

Chcę pytać o porę -

RAKUZ

Pora! - ach! - pora - - zawsze - zawsze pora,
Cóż jest dziś?

Przechadza się - i nagle z pomięszaniem

Jutro - cóż wszak jutro? - wczora?
Cóż chciałem mówić ? - miecz niech mi wytoczą,
Konia mi trzymać jak przed bitwą - dalej -
A dalej - dalej, co się stanie - zoczą!

Po chwili

Skoro zapalą stos, wyjdę, acz więcéj
Nad popiół ważę żywych sto tysięcy!

SZOŁOM

Słowo królewskie jest jak bystra rzeka -

Wychodzi.

GRODNY
w progu

Kiempów wódz w progach Rakuzowych czeka!

RAKUZ

Gość w dom, to Bóg w dom -

WÓDZ
zbliżywszy się

Ugoszczony w grodzie,
Kłaniam ci - jestem zaś pierwszym w narodzie,

Któremu morskie wybrzeża z bursztynu
Bóg dał, jak krawędź kolebki dziecięciu -
„Adynoj" - woła Żyd - my zaś Odynu
Zowiemy tego, co Bogiem jest księciu.
Dziadowie moi od Fenicjan wzięli
Mądrość pływania po morskiej topieli;
Bo nie znam więcej nic milszego Bogu,
Jak, w gwiazdy patrząc, uwijać w pirogu
Po niezgłębionych toniach Bożej woli -

Podsuwając ławę

To rzekłszy, siadam - by odpocząć gwoli -

RAKUZ

Siadaj mość - - inne jest królestwo nasze,
Wcale że inne, gospodarcze, lasze -
Acz, co jest morze? - wiem - i z której strony?
Runnika mając, ten zaś jest ćwiczony,
Gwiazdy jak nazwać? - wie o każdej porze,
Ku czemu, w czas swój, i sypia na dworze,
Łańcuch mu złoty dałem, wiedząc o tem,
Że wczoraj pomni, dziś zna, zgadnie potem

WÓDZ

Mądrych się ludzi bynajmniej nie wstydzę:
Wiem, na co orły ? - na co ostrowidze ? -

RAKUZ
posuwając czarę

Pij, mość - - ja piję -

Po chwili

Rzecz twoją o smoku,
Który mię trapi, mów - byłżeby w oku?

WÓDZ

Długa jest powieść o smoczej naturze!
Ten bywa w oczach, a inny w posturze -
A inny jeszcze w obu jest zarazem:
Na jednych przeto użyj trąby grzmotów,
Drugie tnij mieczem, inne miecza płazem -
A inne śmiechem zbądź lekko -

RAKUZ

Ten - gotów
Być z onych, które są i są obrazem -

WÓDZ

Chłopy me w jamę na wici lipowéj
Rzucili jagnię, truciznami dziane:
jęk najprzód, potem wylęgały sowy
I dziwolągi szły porozskrzydlane
Z czeluść podziemnych, a potem, a potem,
Jako gdy burza zaniesie się grzmotem,
Ale nie może całym strzelić gromem -
Myślałem, że się loch zapadnie z domem!

RAKUZ

Dość jest! - za mało - będę ja sam na sam
Walczył - i wobec narodu pohasam -

Mość zaś, ze swoim pocztem, niech zaczeka -
Doświadczonego miło gościć człeka.

WÓDZ

Rzekę już siódmą od rodzinnych progów
Przeszedłem, błądząc przez cztery księżyce,
Draśnięty pierwej od miedzianych rogów
Dziwa, którego, wciąż śnię, że uchwycę.
- Tego już moi dwakroć siecią brali,
Oszczepem nieraz dotarli w pogoni:

Uchodził zawsze! - a oni wracali,
A ja im miodu - i znowu do broni.

- I spocząć nie dam, przez młot Odynowy,
Dopóki rogów nie wyłamię z głowy -
Bo, rękę w morzu unurzawszy słonym,
Przysiągłem żonie - nie wrócić zhańbionym -

-

Pije.

Żony ? - mość nie masz ?

Pije.

Poznaj nasze panny,
Które są włosem trząsające złotym
Po piaskach morskich, jak żółte dziewanny -
Ciche i wielkie -

Pije.

Dużo mówić o tym -

Pije.

W księżyca kiedyś patrząc sierp, jak w próżnę
Arfę, co złote wyśpiewała struny,

Dokończyć przyjdzie to życie podróżne,
Smętne jak popiół i ciche jak runy -

Łuny wielkie wbiegają przez okna na ścianę komnaty.
RAKUZ
zasłaniając twarz ręką

Stos ojca mego -

Do Wodza
Idź mość zdrów -

WÓDZ
wychodząc

Niech będzie

Zwycięstwo z wami! -

RAKUZ

nieporuszony na lawie

Pomnijcież nas -

WÓDZ

w progu

Wszędzie -

[Wychodzi.]

Rakuz, podparty ręką, nieporuszony zostaje przy stole.
GRODNY
w progu

Giermki po stajniach koniom obwołali,
Że jeździec umarł i że stos się pali -

Wychodzi.

Rakuz, jak pierw, nieporuszony i ręką podparty, zostaje.

VI

Dolna część zaniku - od przodu komnata lukiem kryta - w głębi zaś korytarz przy-podwórcowy. Przez korytarz Chóry pogrzebne ciągną - za każdym z Chórów idą różne poczty osób - niekiedy chorągwie.

PIERWSZY CHÓR

Przechodź już, wielka osobo,
W powietrze inne ze ziemi -
Gdzie losy nie są nad tobą,
A ty nad niemi -

WTÓRY

Weź chleby, topór, pieniądze,
Konie twe, zbroje i sfory,
Nim wtóre weźmiesz już żądze
Sam będąc wtóry -

RAZEM

Lecz czemu? - powiedz - ach! czemu?
Ty, coś stal ponad tym krajem,
Przechodzisz dziś do podziemu,
A my zostajem ? -

PIERWSZY

Przechodź już, wielka osobo,
W powietrze inne ze ziemi,

Gdzie losy nie są nad tobą,
A ty nad niemi -

RAZEM

Lecz czemu ? - powiedz - ach! Czemu ? -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Chóry przechodzą - Rakuz, który za nimi postępował, zbacza na przód komnaty i zatacza

się w krzesło wielkie.

RAKUZ

Czemu i czemu ?! - sto dębów widziałem,
Nad przepaściami schylonych przy drodze,
A każdy skrzypiał: „Czemuż ja spróchniałem?!"

SZOŁOM
bawiąc rękę łańcuchem złotym

Panie mój! - przebacz, iż nieproszon wchodzę,
Lecz umiem sztukę pisania stylikiem -
Stąd rad bym w smutku stać się poradnikiem,
Słowy mądrymi odegnać tęsknotę -

RAKUZ
nieporuszony

Ustąp! za pocztem idź - jakbyśmy sami
Szli - ja i książę brat nasz - tarcze złote
Obiedwie - z dwoma za pocztem włóczniami -

Rakuz, nieporuszony, daje znak ręką - Szołom uchodzi - Rakuz pogrąża się w dumaniu

i wyciąga w krześle.

Rakuz sam

Czuwałem nazbyt! - nie mam słońca powiek!
Ni ramion skały nie mam granitowéj -
Oprzeć się szukam gdzieś - bo jestem człowiek -

Po chwili

Człowiek i człowiek - od stopy do głowy! -
Po chwili

A przecież co noc podziemia się trzęsą,
Chwieją się ściany w broń ubrane - drżące -
Jakby wołały o krew i o mięso,
Chude, zgłodniałe, i kłami dzwoniące.

Po chwili

A przecież jeszcze i zawistnych chmura -
Ciszej

I ten -

Ciszej

Dość, widzę, błąkał się po lesie -
Blady jak szkielet, w framudze kaptura
Wątpię, czy oszczep na smoka uniesie?
Czuwałem nazbyt! - człowiek i natura
Niech wezmą ze mnie, co się im należy -

GRODNY
w progach

Raz wtóry turniej otrębują z wieży.

RAKUZ

Snu - snu —

PŁATNERZ
wchodzi na palcach z mieczem

Raz trzeci trąba gdy zawoła,

Miecz ten -

Spostrzega śpiącego - zawiesza miecz i uchodzi.

RAKUZ
w marzeniu

Snu tylko - i snu - i nic zgoła
Więcej - człek jestem, jak wy wszyscy - podły -

Po chwili

Przytomność samą cóż uwcześnić zdoła,
Jeśli nie spokój, sumienność i modły? -

Z śmiechem

Wszystkich trzech razem nie znam osobiście -
Po chwili

Słowa mi z ust mych padają nieznane -
Lecz skoro padną, słyszę je, jak liście
Słyszeć powinny drzewa obnażane,
Czół własnych wieńce mając pod nogami.

We śnie

Idź precz! - zawracam koniem i uchodzę.

Idź - - bo przekreślę ci twarz ostrogami! -

Słońce już wschodzi - ze słońcem ja wschodzę,

Na wielkim, pianę toczącym rumaku -

Tam lud i owdzie lud - i krzyk dokoła -

Przede mną tułów bestii na pół-haku

Wleką drabowie - cała rzesza woła:

„Rakuz niech żywię! Włady-Tur niech żywie!”

- Lechy do kolan skaczą mi: ich czoła,

Ręce ich widzę u strzemion, na grzywie -

Ziemia drży - Sława w cztery trąbi strony -

Sława! -

Porywając się we śnie

Och! Krakus gdzież ? -

Po chwili

Bardzo wzgardzony
Uchodzi - krwawą plamę ma na licu -

Z obłędem - we śnie

Podobnych braci dwóch widzę w księżycu -

W progach pokazuje się Krakus, na oblicze kapturem okryty - spostrzega śpiącego i zbliża

się na palcach.

V

KRAKUS
stając u krzesła

Spoczął! niech bogi Ulgę mu przyniosą
- Która jest dobrą panną, złotowłosą -
Szlachetny Rakuz - och! - ileś ty, widzę,
Żałobą z ojcem współ-konał sędziwym! -

Cofa się na palcach.

Twarzy odsłonić ? - poznać się dać wstydzę,
Niewczesny dwakroć - umarłym i żywym!

Wstrzymuje się, pogląda na śpiącego.

Któryż-bo z zacnych trudów twych dzieliłem ?
Czym cię wyręczyć pośpieszyłem ? - bracie! -
Czym jestem teraz - i czym kiedy byłem? -
Przed ojca stratą i po ojca stracie -

Z progów - gdzie zatrzymuje się na chwilę

Śpijże ty - książę! - pod pra-ojców godły
Chmura z twojego niech ustąpi czoła:
Jaw, czyn i samą przytomność cóż zdoła
Uwcześnić trzeźwiej nad spokój, lub modły? -

Uchodzi.

VIII

Rynek miasta. - Tam i owdzie pospólstwo w gromadach-na przedzie kilku Kmietów

i mieszczan.

PIERWSZY

Ja mówię: „Jeden" - on zaś: „Dwóch" - a owy
Krzyczy: „Żadnego książęcia nie było!"-

WTÓRY

Zgadujże teraz - po rozum do głowy -

Szołom przechodzi mimo.
PIERWSZY

Osoba idzie w łańcuchu, aż miło!
Dworska - lecz któż się spytać jej odważy ?

SZOŁOM
przystępując do rozprawiających

Uszanowanie u gminu na twarzy
Świeci jak łańcuch złoty - nawet lepiéj!

MIESZCZEK

Któż pomyśliłby, że sam nas zaczepi -

SZOŁOM

Sprzeczka jest o co ?

PIERWSZY

On, że książąt obu
Widział, powiada - on zaś, że jednego -
A on, że wcale - i nie ma sposobu
Zgadnąć -

SZOŁOM

Sprzeczacie się nie wiedzieć czego!
Rozstrzygnąć można tę rzecz - i niezwłocznie -

Rozstawia pytających się w półkole - potem zbliża się do nich.

Wiele tarcz było złotych?

WSZYSCY

Dwie - przy tym dwie dzidy! -

SZOŁOM
patetycznie

Gdzie tarcz jest złotych dwie, tudzież dwie włócznie,
Tam dwóch jest książąt. Lub, gdzie włóczni parę
I tyleż tarcz jest, tam, że dwóch, daj wiarę -

Uchodzi krokiem mierzonym.
PIERWSZY

To tak, jak palców pięć i pięć - dwa razy,
U dwóch rąk, czyni dziesięć, bez urazy -

Oddalają się, gwarząc.
Krakus przechodzi mimo, za nim Szołom.

SZOŁOM

Jeśli nie błądzę ? - to dobra wiadomość -

KRAKUS
nie poruszając kaptura

Dobrze jest błądzić ile można najmniej -

SZOŁOM

Jeśli nie błądzę, to książę jegomość? -

KRAKUS

Żebym choć złoty łańcuch miał przynajmniej!

SZOŁOM

Jeśli nie książę - to stara znajomość -
Z głosu, i z wzrostu, i z gestu! -

KRAKUS

Zaiste,

Starszej człek nie ma tu, gdzie wszystko zwodzi,

- Co więcej, jeśli trafem w świat przychodzi -

SZOŁOM
na stronie

Ktoś, co opiewa prawdy wiekuiste,
Albo Szołomów ród zna od korzenia -

Po chwili

Gdybyś, rycerzu, spod tego kaptura

Włos jeden odkrył -

KRAKUS

Jestem spod kamienia,
Spod mchów - z narodu, który skryła góra.

- Tam czaszek nagość popiół grzeje szary,
Włosów nie trefi nikt w kosy,

Księżyc prześwieca przez szpary,
Przez krople rosy -

Tam, jeśli jesteś rycerzem, wiesz, za co,
Kryjąc się jedni darzą drugich blaskiem:
Oklaski ciszą się płacą,
Cisza - oklaskiem -

SZOŁOM

Naród to wielki być musi - i bardzo

KRAKUS

Granice jego granicami gardzą.

Przechodzi w tłum.

IX

W gł bi brama kryta łukiem - tum się w nią ciśnie i czepia po wysokościach murów - na

przodzie sceny gromady zatrzymane gwarzą.

PIERWSZY

w bramie

To nie on! - czemu palcem wytykacie? -

WTÓRY

Byłżeby książę w tak szczególnej szacie,
Kapturem z wierzchu na oblicze kryty?

INNY

Harfę ma złotą, lecz stoi jak wryty,

WIELU

Trzeci raz turniej otrębują właśnie!

Słychać trąby i wołania z wieży.
WTÓRY

To on, jeśli już trąbiono raz trzeci -

PIERWSZY

Harfę wstrząsł, jako kiedy słońce gaśnie
Złocistsze bardziej, niż gdy za dnia świeci.

INNY

Śpiewa - i przed się idzie w loch smokowy,
Wyprostowanej nie ruszywszy głowy;
Posągom z głazu podobny wyrżniętym;
Fałd żaden na nim zmięszanym ni krętym -
Osoba dziwna -

WIELU

Kto bliższy, śpiew słyszy -

INNY

Ja słyszę -

MIESZCZEK

Rycerz śpiewa, bądźcież ciszéj -

Tłumy się powoli uciszają.
ŚPIEW

Chodź! - stań! - przez wiarę wiar
Klnę cię, pożerco dusz -
Czar twój skończony już:
Czar mój jest żaden czar -

Bóg wie, za ile win,
Twarz w twarz, począłem rzecz:
Broń ma - ten jeden miecz;
Pieśń ma - ten jeden czyn -

Pieśń ma to nie pieśń już -

- - - - - - - - - - - - - - - - - -

PIERWSZY

Przystąpił! - harfę podnosi i ciska
W pieczary ciemność -

INNY

Latawców mrowiska
Z dymu słupami wylatują w górę -

WIELU

Widzieć nie można, taka ciemność pada!

INNY

Tam, owdzie, ptastwo błądzi w niej bez-pióre,
Jak niedoperzy i sów całe stada -

MIESZCZEK

Ktokolwiek pierwszy zoczy co, niech gada! -

W BRAMIE

Co widzisz ? - widać co ?!

PIERWSZY

Widać - jak chmurę,
I jak grzbiet nagle zbudzonej mogiły,
Wydzierający się z ziemi rozpacznie!
I widać - jakby moc, zmienioną w bryły,
Co się wyciąga ze snu, nim iść zacznie
Po przyczajonych karkach stu tysięcy —

Po chwili

I - widać znowu ciemność - i nic więcéj
Nie widać, tylko jakby błysk niebieski -

GŁOSY Z DALI

Miecz księcia górą! - Górą miecz królewski! -

PIERWSZY

A teraz widać wał, że jest ochwiany,
Zataczający się wał, jak pijany,
A zamek nad nim stoi - a wał owy
Nie jest już wałem - to cielsko jest smoka -
Legł! -

WTÓRY

Oszczepnicy skoczyli do głowy:
Rąbanie słychać - - słyszycie rąbanie ? -

KMIEĆ

Jak gdy kto w puszczy wycinanej stanie,
Gęsto rąbanie słychać - jeszcze - jeszcze -

MIESZCZEK

Jako gdy w kuźni żelazo czerwone
Młotami biją, obracając kleszcze!

WIELU

I jeszcze słychać, jeszcze! nie skończone -

W BRAMIE

Książę niech żyje! - Mąż, co zabił smoka,
Jak rzekł - niech żyje! -

PIERWSZY

Straciłem go z oka -

GŁOSY RÓŻNE

Na tarczach podnieść w górę! - Zbawcę w górę!

Okrzyki podnoszą się i uciszają, i znów podnoszą. - Od przodu sceny, przez tłum, ku bramie
Rakuz przedziera się pieszo; przy nim Szołom i poczet dworski - za pieszymi prowadzą
konie - wszystko w rynsztunku świetnym.

GRODNI

tłum rękoma rozgarniając

W lewo i w prawo - ustąp! - książę kroczy! -

SZOŁOM
głos podnosząc

Książę potykać się wyruszył!

WIELU OD BRAMY

W porę!! -

GRODNY
do tłumu

Ustąp! -

Tłumy zaciskają się pod bramą - Rakuz z pocztem swoim zatrzymuje się.
PIERWSZY W BRAMIE

Kapturny zbawca zakrył oczy.

INNY

Nieporuszony, w kapturze zostawa!

WTÓRY

Jestże kim z bogów ? - albo żywa Sława ?

GRODNY
w tłumie

W lewo i w prawo - ustąp!

SZOŁOM

Panie Włady!
W bryłę się jedną skupiły gromady,
Ruszyć nie sposób -

RAKUZ
targając włosy

Ha! - snu godzin parę
Dogonić koniem po karkach tej rzeszy! -
Nie sposób - kiedyś - któż temu da wiarę ? -

GŁOSY Z DALI

Górą! na tarczy górą! - Zbawca-leszy! -

W BRAMIE

Trębaczy poczet, szeregami dwoma,
Daje mu drogę ku nam -

SZOŁOM

O! ruchoma
Rzeszo, na księżyc patrząca bladawy!
Słońce jest z tyłu - Rakuz książę czeka.

PIERWSZY W BRAMIE

Mąż się kapturem zasłonił od sławy -
Widzę go - tłum się poruszył jak rzeka,
Kiedy rozpuści i idzie z hałasem.

INNY

Już i ja widzieć mogę, jak na dłoni -

RAKUZ
skacząc na konia swego

Kto żyw! niech za mną rusza!

Do pocztu

Wy do koni -

A kto by strzemion tykał, bić obcasem! -

Z bramy pokazują się" trębacze.
TŁUM

Górą nieznany zbawca! -

GRODNY

Rakuz górą! -

Trębacze i wielki tłum dwoma zastępami zbliżają się na przód sceny - środkiem Krakus
w nieporuszonym kapturze postępuje.

SZOŁOM
słaniając się w tłumie

Książę ma słowo z konia, do narodu -

DWORSCY I GRODNY

Cisza niech będzie! - starsi niech się zbiorą,

Niech się na kijach oprą starsi z grodu!
Kołem niech Lechy staną -

Koło wielkie okrąża Rakuza na koniu stojącego. - Przed nim Krakus w kapturze zapuszczonym jak pierwej. - Cisza.

NIEKTÓRE GŁOSY

Górą! - górą! -

GRODNY

Kto górą?!-

RAKUZ
z konia

Męże! ten, co w tym kapturze
Stoi - przez wielką pogardę dla tłumu,
Iż sławy nie chce - bogom i naturze
Bluźni! - Przemawiam doń, i do rozumu
Przemawiam: „Odkryj czoło, zapaleńcze! -
Ludowi pokłon daj, który cię sławi -
On głosi, słucha Bóg - ale ja wieńczę!"

Do Szołoma na stronie

Mów dalej, Szołom! - gniew mi tchnienia dławi -

SZOŁOM
na stronie

Mów, książę, dalej - już słuchają -

RAKUZ
płynnie

- - Nieco

Przemilkłem - czemuż ? -

Wskazując Krakusa

Ach! - by posąg owy,

Poczuwszy wreszcie wnętrzności człowiecze,

Nad tłum zakrytej nie wynosił głowy!

Lecz -

Rzucając się z koniem naprzód

koniec słowom! - niech rozpoczną miecze

Do Szołoma

Turniej obwołać, że zaczął się -
Trębacze uderzają w rogi - Krakus zasiania się mieczem.
GŁOSY WIELU

Pada! -

Mąż cichy -

TŁUMY

Zbawca gdzie ?! -

RAKUZ
z konia

Zbawca ? - kto włada! -

KRAKUS
odrzucając kaptur w skonaniu:

Skończyłem! - Konam -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

RAKUZ, SZOŁOM, GRODNY

rzucając się na ciało i zakrywając je tarczami