w kontekście wyrazów (0 oznacza kontest fiszki).

ABDALA GANIMEDION, syn żniwiarza

ACHILLES, poseł Ptolemeusza

PIERWSZY KAPŁAN

DRUGI KAPŁAN

HARFIARZ

FORTUNIUS

KALLIGION ! przyboczni Juliusza Cezara?

AELIUS CINNA )

KORNELIA, wdowa po Pompejuszu

DELIUS, Rzymianin, gość Kleopatry

PLANKUS, poseł Oktawiana

DOLABELLA, poseł Oktawiana

PIERWSZY CENTURION

DRUGI CENTURION

LIKTOR

NACZELNIK STRAŻY

POJMANY

SETNIK

CHÓRY EGIPSKIE: Chór Młodzieńców, Chór Dziewic

DWORZANIE Kleopatry

ŻOŁNIERZE Juliusza Cezara

Rzecz dzieje się w okolicach Aleksandrii i w Aleksandrii w latach 48-30 p.n.e. ]

WSTĘP

Kilka słów o historycznym tekście

Wstęp: 1. co do pojęcia tragedii; 2. co do czytania; 3. co do grania; 4. postęp spółcześnie obowiązujący.

I

Kto mówi :„tragedia-narodowa", daje wiedzieć o wyzuciu się z pewnych wyżyn tragicznych, właśnie że prawdziwą tragedię stanowiących. Dramat narodowym być może - tragedia arcyrzadko lub nigdy. Calderon, Shakespeare wiedzieli o tym, niekoniecznie z dziejów własnych czerpiąc materiał* *U starożytnych zaś tragedie greckie były dla Greków niebieskimi!... i one dopiero dla nas narodowymi greckimi stały się. Nieprzeto zapatrywanie się na ten lub ów tragiczny przedmiot może być natury narodowej i poniekąd prawie zawsze bywa. Raz z przy­czyny, iż strona anegdotyczna charakterów rozlicznie być może uważana i odgadywana przez zapatrywającego się, drugi raz, iż punkt zapatrywa­nia się odkrywa historyczne względy rozmaite.

II

Czytanie głośne, wygłaszanie rymu, zależy pogłównie i stanowczo na umiejętnym czytaniu krementów - kto krementu czytać nie umie, ten wcale nie umie czytać wiersza. Stąd i rym biały, bez końcówek, jest da­leko trudniejszym do pisania aniżeli wiersz końcowany i wiązany, z tej przyczyny, iż on jest wiązany nie tylko samą i w jednym punkcie końcówką, lecz na całej swej długości. Wiersz niewiązany wiele więcej od wiązanego wymaga poprawności.

III

[Tu koniec rękopisu.]

AKT I

WZAJEMNOŚĆ

Jeden z pałaców Kleopatry w okolicach Aleksandrii: dwoje drzwi wnętrznych po dwóch stronach sceny i jedne wielkie naprzeciwko. Wnętrzne są sfinksami ozdobione.

SCENA PIERWSZA

EUKAST

Jak gdyby wczora mówił z bazylo-grammatą

Lub z trzymającym wachlarz z lewej strony tronu,

Tak każdy dzisiaj myśli, że czasów zna sekret,

I rad pouczać drugich, a najskorzej wyższych.

U Rzymian pono k'temu osobne jest bóstwo,

„Forum Romanum" zwane, którego kapłani

Nie golą bród, są sprośni i mający pozór

Sapiencji...

RYCERZ

Tego nie ma! to błaha jest powieść -

Fertur bez świadomości, lub jej mając pozór... -

Rzymianin bogi wielkie zna, i jest chędogim,

Nie goląc się co trzy dni jak księdze egipskie:

Lecz pospolitej rzeczy (a która świat dzierży)

Tknięty afektem, zwłaszcza w chwili znamienitej,

Jak Nil wzbiera... wylęga populus na forum

(Mało się trapiąc, czyli pełni ceremoniał?).

Rzecz, zaiste, za czasów, jak jest nasz, bynajmniej

Pogardzenia niegodna, iż jesteśmy w wojnie -

Wojna zaś nie jest jako teorie - jakkolwiek

Swój ma porządek...

KONDOR

Niemniej są królewskie-łowy:

Skoro chędogi mosiądz trąb (bywało) każę

W tętno podjąć i lekkich mam przy koniu ludzi,

Posuwistych jak nowy z papirusa sandał...

Pantera drży... sokołów świętych całe stada

Latają mi nad głową, „diih! dih! dih!" - wołając.

RYCERZ

Bywa i tak!... lecz w wojnie nie sam jest animusz

(Lubo ten miejsce trzyma wielkie - oczywiście...),

\Atoli jest przed wszystkim marszów kunktatura –

Grodów kastrametacja - - tudzież dyscyplina :

Trzy rzeczy, w których bardzo Rzymianin ma górę!

I porównania prawie z innymi nie znosi...

EUKAST

Och?...

KONDOR

Och!...

EUKAST

Jak gdyby swoich nie znało się wcale

Egipskich wojowników, których zastęp nieraz

Prowadzi mąż tak duży, jakiemu równego

Między Rzymiany nie ma! - Ci, po ojcach, idą

Z Filistynów-kretońsko-syriackich i czynią

Postrach halabardami - - za nimi dopiero

Oficerowie nasi, każdy z dziadów dziada

Dziedzic rycerskiej ziemie, mogący co chwila

Zdać urzędowi sprawę z dóbr... ludzie porządni,

Nie zaś augzyliary...

Dotykając ramion Rycerza i Łowczego

Cofnijmy się nieco,

Niźli posłuchań przyjdzie godzina i wola:

Być godzi się - lecz nie być z urzędu należy...

Do siebie

...Każdy coś dzisiaj myśli, że zna czasów sekret!...

I każdy jakby mówił z bazylo-grammatą

Lub z trzymającym wachlarz z lewej strony tronu!...

Rycerz, Kondor, Eukast cofają się - Kleopatra wchodzi powolnym krokiem.

KLEOPATRA

sama

Pałac ten nie pałacem już, ale namiotem:

Monarchini królową nie jest...

Przechadza się i zatrzymuje przed Sfinksem.

...Sfinks jest sfinksem,

On, który się uśmiecha w swoje własne usta

I powstrzymuje wyraz twarzy...

Dotyka palcem głowy Sfinksa.

...lecz we wnętrzu

On sam tylko jest - szczerym kamieniem: nic więcej!...

Potrąca krótką włócznią w tarczę.

Słudzy nasi, czy jeszcze są sługami ?!! - pytam.

Eukast i Kondor uwidoczniają się po stronach drzwi - środkiem zbliża się Rycerz.

Wiadomości dziś jakie?... jutro gdzie będziemy?-

RYCERZ

Księżno! przed której stopą upadam, i jeśli

Słowem moim, nie czołem, to wedle wygłoszeń

Z wysokości przez usta wasze zaleconych:

By zbrojny mąż nie kłonił pancerza na ziemię –

Księżno! - - gdzie dziś będziemy? - rozkażesz - albowiem

Nie ma już Dziś, są tylko momenta dzisiejsze...

KLEOPATRA

Pięćdziesiąt galer moich doszło Pompejusza?...

RYCERZ

Pompejusz BYŁ-

KLEOPATRA

...Co słyszę!...

RYCERZ

...Wieść, zda się, niemyIna,

Iż tułów jego pływa, głowa zaś z pierścieniem

Konsularnym wybiła pokłon temu, który

Jest twoim - księżno! - mężem, bratem i monarchą...

KLEOPATRA

Te słowa ci przebaczam, żołnierzu!...

Po chwili

.. .Brat we mnie

Piastunkę miał, sam będąc pacholątkiem drobnym;

Monarchy Kleopatra nie zna - mężem dla niej

Był jeszcze ów brat mały, zajmujący w łożu

Miejsce gazeli...

Przerywa. Do Rycerza

.. .zaraz dokończę mówienia.

Do Łowczego u drzwi

Kondor!...

...trzeba popytać o gazelę moją,

By zwierzę na człowieczych nędzach nie cierpiało,

Zaniechane w czas wojny... Królowej Egiptu

Zwierzę - jest symbol święty...

Do Rycerza

...Pompejusz, powiadasz,

Zeszedł. Gdzie? kiedy? jako?...

RYCERZ

...Głoszą, hieroglifem

Umiejętnie pisanym, iż skoro przypłynął

Z Kornelią żoną swoją i synem Sekstusem,

Słał posły do monarchy, którego rodzica

Niegdyś gościł był w Rzymie, lecz rada narodu

Przemogła u świętego ucha monarszego,

Dzielnych wysławszy mężów, którzy zręcznie z łodzi

Wewiedli Pompejusza na brzeg i, gdy wchadzał,

Cięciem z tyłu zwalili na wznak, po czym głowę

Odrąbawszy i pierścień zezuwszy z prawicy,

Rzeczy te dwie odnieśli monarsze...

Po chwili

...Dodają,

Iż lud chciał bohaterów tych w tryumfie ponieść

Do świątyni, lecz wrota zawarło kapłaństwo,

Któremu prefekt rzymski Gabinius, w czas głodu,

Syłał zboże..

.

KLEOPATRA

...Przez Sfinksa! tych kilku służalców

Oszalało...

Do Rycerza

.. .niech każde słowo wieści każdej

Dochodzi ucha mego bez opóźnień - - odejdź!...

Patrząc w ziemię - z westchnieniem

Między Sfinksem a Mumią naród wychowany!...

Biada! monarchom...

Do Eukasta ...

Śniadać chcę: sama... z Szecherą...

Spostrzegając, że Rycerz nie cofnął się

Nie słyszałżeś królowej, iż rzekła ci - odejdź...

Lub czyli prośbę do niej szczególną chcesz zanieść?

RYCERZ

przyklękając na jedne kolano

Monarchini! człek, który w bitwach trwał trzydziestu,

I widziano, że zdejmał hełm w niebezpieczeństwie,

By poznanym był z dala... człowiek ten, przed chwilą,

Nie śmiał myśleć, iż powie królowej, co zaczął...

KLEOPATRA

Wstań - mów - -

RYCERZ

z wybuchem

. ..Wodzowie gardzą radą mą i planem:

Raz, że im są Rzymianie nie znani, drugi raz,

Że ja, pochodząc z Rzymian, właśnie przeto znam ich.

- Że ja nie z kasty jestem urodzonych wodzów:

Przez Bachusa! śród wiernych zastępów królowej

Niedawno jeszcze liczyć można było przecie

Do dwudziestu tysięcy tych Rzymian, co ongi

Pod Gabiniusem przyszli dla waszego ojca,

Egipskie żony wzięli i jak cedry służą.

Tak że cokolwiek jeszcze w armii trwa, to orlę

Rzymskie!... lecz oni z wodzów kasty nie pochodzą...

Po chwili

Księżno! twoi wodzowie, we trzy ufni rzeczy:

W liczbę, w twierdzę i spore marszu oddalenie,

Na hieroglifie mają skreślone, gdzie Cezar?

O! monarchini, dzisiaj, przed słońca zaciemką,

Gdy pierwsza błyśnie gwiazda, możesz być zdradzona!

Cezar gdzie ? - czy kto o tym wie, gdzie jest ta plamka

Malenieczka na niebie, co, dojrzona ledwo

Okiem wielkim gazeli, juże spadła na nią

Dwoma ciężkimi skrzydły sępa, który zleciał

Jak oderwany kawał granitu z gór nagich...

- Cezar ma ośmset jazdy, pieszych trzy tysiące,

I żadnej twierdzy... prawda... My - we trzykroć tyleż

I niezdobyte mury, gdzie oblec go możem...

- Ale Cezar oblegał nieraz, oblężony!...

Ale Cezar nie sprawia szyków, jak generał

Egipski, według stylu i, bywało, garstką

Legionu przeciął drogi siłom znamienitszym,

Zamieniając je w jedne, równe swemu skrzydło,

Na które od słabszego potem wpada flanku,

Twarz w twarz, na krótkość miecza, z gromem i z błyskotem,

Jakby tam sta tysięcy wiódł za chmurą kurzu,

Piasku, zamętu, koni rżenia - i victorii...

Po chwili

Niech odkaszlnę...

KLEOPATRA

na stronie

...Ten człowiek, o czymś wielkim mówiąc,

Stawa się wielkim!

Do Rycerza

Słucham, co dalej masz zwierzyć.

RYCERZ

Dalej, o bezpieczeństwie świętej twej osoby

Gdym rzekł coś, wszyscy wodze przyjęli mię śmiechem.

„Jemu! co z kasty nie jest niedotkliwej - rzekli –

Wydawa się, że króle są jak prosty rycerz."

I nuż podrwiwać, dzwonić na tępo mieczami

O stół, by szkło fenickich kielichów się tłukło..

- Ja przemilkłem...

KLEOPATRA

...Zaś plan twój... na dziś?...

RYCERZ

... Monarchini!

Co między sobą króle poczną, lub co leży

Upowite we fałdach na kolanie bogów,

Tego się wywiadywać nie jest rzeczą moją,

Alić w rycerskiej sprawie, i męża rozumem

Trzeźwego, istnie widzę, że stąd trzeba nieco

Przed nocą dziś się cofnąć, zostawiwszy znaki,

Jakoby dwór królewski na miejscu zostawał,

A odchodziły wojska... taki dając pozór,

Lecz czyniąc w odwrót, czyli wojskiem kryjąc wojsko

Przez dwa stosowne ruchy. I dwie przeto rzeczy

Otrzymać, ważne na dziś: czas i bezpieczeństwo.

Czas, przeto iż nie wiemy, po śmierci Pompeja

(Z którym jednakże flota działała egipska),

Jaki? sprawa kierunek weźnie... Żeglarz żaden

Nie powrócił - bynajmniej - nie wiemy nic zgoła!

KLEOPATRA

Znaczące jest, co rzeczesz...

RYCERZ

...Co do bezpieczeństwa,

Ani się o królowej mówi, której ramię

Oparte jest o bogów ramiona - ni wcale

O dobrym wojsku, które zna niebezpieczeństwo,

Ani o generałach dobrych, mówię, którzy

Z wodzów kasty od dziadów dziada że pochodzą,

Więc rozumieją dobrze wojenne ćwiczenie

I rzeczy słuszne czynią...

Po chwili

...MÓWI się pogłównie

Gwoli prawdzie, gdy DZIAŁAĆ nie można natomiast...

KLEOPATRA

Pojmując i przyjąwszy rzecz, królowej łacno

Dać wam, rycerzu! - sygnet na bieżące trzy dni.

Zdejmuje pierścień, lecz zatrzymuje go w palcach.

Kogo byś zaklął? - skłoni się; co każesz? - spełni,

Jak długi Nil po brzegach obu... czy jednakże

Myślisz, że cię zakryje pierścień przed Zazdrością?

……………………………………………………

Uderza w tarczę krótką włócznią.

Eukast! bandelety Izydy, i berło,

I ksiąg dwoje Hermejskich z końca...

Kleopatra wstępuje powoli na siedzenie - Eukast podaje bandelety dwurożne, które ona na włosy zawiązuje - podejmuje berło i Hermejskie księgi - Rycerz przyklęka.

Do Rycerza

...Przystąp - usłysz:

Otwiera księgę na traf - i czyta

„...Tedy obmyślił kastę wszelkiemu bytowi:

Albowiem ptaszek mały jest zarówno piękny

Jak krokodyl.

- - - - - - - - - - - -I owszem: spostrzega się co dzień.

Że po jedzeniu skoro krokodyl odpocznie,

Na piasku śpiąc i paszczę mając nie domkniętą,

Ptaszek drobny mu zęby wykała swym dziobem.

Kasta albowiem wróbli inna jest, a inna

Ibisów krzywodziobnych, inna krokodyli,

Te zaś pomiędzy sobą rzadko mają zawiść.

- Święty jednak krokodyl drugiemu świętemu

Zajrzy, bocian zawiści bratu bocianowi.

Tak zazdrość jest pomiędzy tymi, którzy nie chcą

Nic ze siebie uczynić trudem osobliwym,

Lecz naśladować rzeczy przez drugich poczęte

I uwłóczyć ich sprawie...

- - - - - - - - - - - - - - - -Tak, z ogrodu kiedy

Kradnie owoc ogrodnik leniwy drugiemu

Ogrodnikowi, rad by swoje własne ślady

Nóg swoich zatrzeć nogą swą, jakby nie swoją,

I trop swój, jako tego, co okradł, podeptać...

- Stąd, i przeto, jest kasta: aby jeden człowiek

Śród zazdrosnych oparł się o zazdrość szeroką

Całej kasty..."

Zamyka księgę - tyka Rycerza berłem - i porzuca mu łańcuch złoty na szyję.

...Rycerzu! jesteś z kasty-wodzów.

RYCERZ

Wielki jest Hermes! wielka Egiptu królowa!...

KLEOPATRA

Sfinksa dotknij i odejdź.

Rycerz dotyka Sfinksa i z pokłonem cofa się - Eukast oddaje mu pokłon.

Do Eukasta

... Śniadać mam - z Szecherą.

Kleopatra, powolnym krokiem i zamyślona, ginie w jednym z przysionków.

SCENA DRUGA

EUKAST

podchodzi ku drzwiom głównym i woła

Kondor! Służba!...

KONDOR

w głębi

Szakal! Her!

Nawoływani wchodzą, jeden za drugim, krokiem ceremonialnym. Kondor, wielki łowczy; Szakal, Her - słudzy stołowi; następnie widać stół-niesiony i Mumię z odkrytym wiekiem, prowadzoną na kółkach, by u stołu zajęła miejsce. - Przyrządzenie czynią różni słudzy. - W scenie tej osoby dialogujące od czasu do czasu biorą udział w zastawieniu stołu.

EUKAST

zamyślony i sam do siebie

...Egipcie!

Nilu!... słońce!... jakże się rzeczy odmieniły!

Królowie po południu śniadają! - coś wszystko

Toczy się kołem na wspak zakręconym. - Ongi

Byłoż co jak monarchy czujnego żołądek ? –

Który ze słońcem równo szedł, by słońce wtóre.

KONDOR

Stoło-nośców zamkowych że pod ręką braknie,

Używam tych od lektyk drabów...

EUKAST

.. .Niech przynajmniej

Owi, którzy dotknęli mumii, pozostaną

U drzwi - jakkolwiek baczę, że nierówni wzrostem,

Lecz dziś pono się wszystko równa arcyłatwo.

Po chwili i jakby sam do siebie

Ongi inaczej było!... Dziś w zamęście idzie

Córka rybaka do dom kościelnego sługi,

Co, obelisków strzegąc lub kadzenie paląc,

Jako żyw nie ułowił i płotki na wędę!...

Pisarza syn żeni się z ogrodnika dziewką.

Stan pomięszano wszelki bez ceremoniału.

Coś za wiele w Egipcie jest inteligencji!...

Aż stąd przyjdą wyrodki - i już poczęły się,

Już są... Czasy dawnymi kasty, jako schody

Do świątyni z granitów, lub z porfirów stopnie,

Twardo miały granice swoje określone –

Ksiądz z księżną, pisarz żenił się z córą pisarza...

KONDOR

Mumifikator, który wnętrznoście wydziera,

Żenił się z wnuczką cieśli robiącego trumnę...

EUKAST

Syn rolnika zostawał rolnikiem - bywało,

Że tym porządkiem już się rodziły pół-bóstwa.

Sam znałem był matronę rodu książęcego,

Poszlubioną księdzowi, co powiła dziecię

Do czestnego podobne kota - inna dała

Córkę mającą boskie krokodyląt formy –

Widoczna łaska niebios...

KONDOR

...Przez Izydę.

Skłócono rytm muzyki - zaś muzykę zmienić

To - obyczaje...

EUKAST

...Król Aulet słoneczny,

Rodzic księżnej, ostatni wielki Ptolemeusz,

Cóż? całe życie robił?... Nie grałże, bywało,

Dnie i noce na kobzie? Cnotliwy monarcha!...

- Pomnę, gdy w dzień ostatni z pachnącego łoża

Palec ku mnie wyciągnął - przykląkłem strwożony,

Ziemię całując - biło mi serce - - On rzecze:

„Chór kobziarzy, i miech mój - podaj!" Wołam chóru

I złotą kobzę ciągnę choremu królowi,

Ale zadąć już nie mógł, tylko się zanosił,

Że do dziś słyszę, zda się, jak pożądał wybrzmieć

Nieśmiertelny dech jego - i nie mógł - i ustał...

KONDOR

Gdyby przez życie całe więcej nic nie wskórał,

Już by na piramidę zasłużył!...

EUKAS

T

spostrzegając Szecherę, o kiju wchodzącą

...Oto jest –

Ona jeszcze, dawnego stylu Egipcjanka –

Starożytna Szechera!- wiedząca o wszystkim,

Cokolwiek się gdzie stało - milczkiem uśmiechliwa,

Baczna, choć słów nieskąpa... O niej król był mawiał

Tę treść, nakamiennego hieroglifu godną:

„Sowy są, aby w nocy widziały." - Szechero!

Dzień wam szczęsny...

SZECHERA

Półgłosem

...U sfinksów-zewnętrznych

Zostawiłam dwóch młodych chłopców z kasty ludu,

Ku którym dziś królowej łaska zajaśniała.

EUKAST

Gdy powołani będą, przejdą przez podziemia -

SZAKAL

nadchodząc pośpiesznie - do rozmawiających

Słońce u dziewiętnastej kolumny przysionku

Zajaśniało: przybliża się sandałem złotym,

Lada chwila skłonimy czoła - -

HER

...U kolumny

Jedenastej królowa, przystawszy na chwilę,

Sobie samej coś rzekła, łzę otarła jedną

Mgłą chusty, i przez ramię tę chustkę cisnęła

Poza cień kroków swoich…

EUKAST

do całej służby stosownym półkolem grupującej się

...Córka Ptolemeów wchodzi!

SCENA TRZECIA

KLEOPATRA

wchodzi, czytając zwitek papirusa.

Kończąc czytanie papirusa, który niosła w ręku

Ludzie! przypowieść stara egipska się pełni,

Ucząca nas, że zamki monarchów, i grody,

I domostwa są tylko zajezdnymi wroty,

Groby zaś mieszkaniami istotnymi. Tak jest,

Oczywiście, i z gmachem tym na oko świetnym!

- Kleopatra z wami trwa w Egipcie, i w prawie,

I w sercu: nikt się przeto lękać nie ma przyczyn,

Ani się wieściom mylnie szerzonym poddawać.

- Wszelako, gdy cień pierwszej kolumny przedsienia

Położy się długością wschodów, wynijdziemy

Z miejsca tego... na pozór zostawując znaki,

Jakbyśmy, dwór nasz i wy, nie cofnęli kroku.

- Czasu więc, gdy cień, ległszy na schodach, dosunie

Do progów tych, służebne podepną mi szaty,

Podadzą pas rycerski, też misiurkę z czepcem,

A biały mój, najlżejszy uklęknie dromader,

Ów, o którym raz rzekłam, że jest strusim piórem,

Poruszonym na wietrze palcami dziecięcia –

A to mówienie ryte jest na obelisku...

Podejmuje kielich, zrzuca kroplę ku Mumii i napoju dotyka ustami. Do Mumii

Zeszły! lub zeszła!... ciebie pozdrawiam w braterstwie

Nicości.

Przyjmując jedzenie

...Syryjskich nie chcę śpiewaków - są miękcy!

Nie chcę rozmów hermejskich - są ciężkie! - Chcę życia:

A mam za towarzysza ciebie!

Do Mumii

- nicość cichą!

- Któraż z poddanek, licząc osiemnastą wiosnę

I słynną będąc wdzięki swoimi, tak śniada

Jak Kleopatra?... W zamian, oddalone dwory,

Miasta i chaty - baśnie wymyślają o niej,

Dla ucieszenia uszów przypowieściom skłonnych.

Jedząc, ciągnie mówienie; z ironią

Manek arabski przyszłe długą karawaną

Zwierciadło osadzone rubinem i zwitek

Z logogryfem miłosnym!...Judzki Herod rudy

Nadeszle w skrzynce wonnej liść lekki papiru

Z napisem: „serce niewiast"! - Emirów niemało

Drobnych, i aż od Pontu książąt długo-włosych,

Dwuznacznymi pośpieszą mię afekty raczyć –

Z kast nawet niskich chłopcy, próżne i ochocze,

Wespną się ku lekkiemu Kleopatry sercu!...

Do Mumii

Śmiej się im w parze ze mną! - z niewiastą umarłą,

Która istnego męża nie widziała nigdy,

Lub w błędzie jest, mniemając, że widzialnym byłby!

Przestając jedzenie

Miałażbym serce, które sobie uroiło,

Że kochać można wielką miłością na zawsze ?

Lub jestże to tytańskim przeciw niebu szałem?

Ideał czuć, co nie był uciosanym w kamień...

* * *

Poszlubiona dziecięciu, które łoża częścią

Udarowałam, jakby maleńką gazelę,

Lecz pozbawiona brata, gdy ów mężem stał się,

I nie znająca przeto żadnego z nich obu!...

- Niemniej ojca, albowiem gościł na wygnaniu

(U Pompejusza tego, co idzie tu zginąć...),

- Matki, bo onej pamięć we mgłach gdzieś niknęła -

Siostry, bo stała mi się spółrywalką tronu –

Towarzyszek, przeto iż Ptolemejskie imię

Kleopatry nie znosi równych sobie dziewic...

Nigdy - nigdzie - nikogo przy sercu!

Do Mumii

...prócz ciebie,

Larwo niema - do kogo należąca?? - mniejsza!...

Podnosząc kielich - do Mumii

Zaprawdę! sądom, sędziom podziemnym starczące

Posyłam za umarłych zadość-uczynienie:

I jasno ci pogląda w czaszkę – o! umarła

Lub umarły... ta, nigdy co nie była żywą.

- Moglibyśmy uścisnąć się, jak znani dawno,

Jak z tejże bez-serdecznej kasty pochodzący,

Choć o tobie podobnież może, jako o mnie,

Niestworzone gadają rzeczy powieściarze

I ta, która się zowie Historią - ta dobra

Staruszka!... już, co baje, niespełna pamiętna,

Czci-godna, i osobnych dla wieku jej względów.

* * *

Szechero! jestem smętna, jak nowo-wyryty

W granicie grób, na kogoś czekający - - Pragnę!

Posuwa kielich, który napełniają podczaszowie.

Nie! - tego nie chcę wina - idzie tu przez morze,

Siły nabiera, tracąc natomiast kwiecistość.

Jedną poziomkę, właśnie zerwaną z kroplami

Rosy, przenoszę nad ten ociężały nektar.

- Wody pragnę, co granit ma za dno i niebo

Leżące jak w zwierciadle! - lub, co pragnę? - nie wiem...

* * *

Szechero! przystąp bliżej, podsuń sobie dywan,

U nogi królewskiego stołu misę postaw,

Złotą misę... ty weźniesz ją w podarku do dom,

Skoro mi wszystko zgadniesz, o co pytać będę...

Szechero!...

SZECHERA

usiadając u stóp królowej

...Na dnie wszelkiej misy prawdę widać.

KLEOPATRA

Zgaduj, jaki królowa dziś spotkała omen ?

SZECHERA

patrząc przed się - powoli

Ona wyszła, ażeby poznaną nie była,

W stroju mieszczańskiej kasty - szła opodal łanów

Faraońskiej pszenicy, lecz cały ją obszar

Poznał - i każdy z kłosów pięknie się jej skłonił.

KLEOPATRA

Nie cały obszar poznał ją...

SZECHERA

...Kłos jeden

Nie mógł jej poznać, rzęsy mając ocienione

Skrzydłami dwóch motylów, co igrały na nim...

KLEOPATRA

I nikt więcej?...

SZECHERA

...I jeden młodzieniec - Abdala

Ganimedion, żniwiarski syn, z Belzerowego

Pokolenia - szczególniej gładki na obliczu,

Który z glinianej bani dawał pić dziewczynie.

KLEOPATRA

na stronie

(Na jego licu blaski widziałam, nie znane

Sercu i oczom moim - blaski tajemnicze...)

Do Szechery

Czy więcej nikt królowej nie uznał?...

SZECHERA

I jeden

Mąż dorodny, niesący mały ciężar w chustce,

A który, jakby wielbłąd biały, posuwiście

Przeskoczył cień królowej leżący na piasku..

- On jest syn nurka, Faleg-Mun - stoją obydwa

U podnóża zewnętrznych sfinksów...

KLEOPATRA

na stronie

(W oczach - w uściech –

W rozegrzanym obliczu i włosie rozwianym,

We wzdętych piersiach - czucia widziałam nieznane...)

Do służby

Eukast! niechaj ludzie ci obydwa staną

Przed królowej obliczem. - Szechero! Thot tobie

Wzrok dał, jakiego rzadko dziś na dworach...

SZECHERA

...Dwory

Wysokie są jak skały, na których zaledwo

Cedry trwają - podlejszy i czulszy krzew niknie.

KLEOPATRA

do służby

Wazę złota, na którym nowo jest odbity

Nasz wizerunek, chcę mieć pod ręką...

EUKAST

w głębi

Mun-Faleg,

Starszy od chłopca, pierwej od Abdali wchodzi.

Mun-Faleg staje przed Kleopatrą i ukłonu dopełnia.

KLEOPATRA

do Szechery

Spytaj - czemu nie uznał królowej?...

SZECHERA

.. .Nie wszystko

Wieszczemu oku dane jest czytać - dlatego

Masz się sprawić, Mun-Faleg! jeśli, o poranku,

Niewielkie uwinięcie gdy niosłeś z pośpiechem,

Królowej zaś cień leżał na piasku, ty rączo,

Jak biały wielbłąd, cień ów stopą potrąciwszy,

Nie uznałeś w nim wielkiej królowej Egiptu -

FALEG-MUN

Mądra Szechero! której wiadome są treści

Mało rzeczone głosem ludzkim - powiem tyle:

-Dzisiaj jest dzień, gdy wreszcie wykupiłem skrzynkę,

Zawierającą rękę ojca mego - nurka.

Na wieku skrzynki onej pęzlem jest pisane,

Jak spory rekin chwycił rodzica za ramię

I jak się ja rzuciłem z nożem - i odjąłem

Starca - ja - Faleg-Mun, szczery syn jego!...

-Wszelako on, niewiele potem, dłoń utracił!...

I stradał moc rzemiosła swego, jednoręki!

I sporo trzeba było czasu, aby spłacić

Balsamowanie - które służy w życiu przyszłym.

Szechero! cienie ranną światłością rzucane

Są długie u piramid i u stopy królów,

A żywot ludzki bardzo jest krótki - a ręka

Ojca mojego jest ta, którą błogosławił,

Gdy pojmowałem żonę i chatę spokojną.

-Zaś dzień, w którym odniosłem ojcu ciało jego,

Weselem upoił mnie... syna...

KLEOPATRA

na stronie, wpatrując się w twarz mówiącego

(.. .Właśnie - właśnie,

Ten sam uczucia promień nieznanego widzę -)

Posuwając garść złota ku nurkowi

Odejdź! - królowa cieszy się, że ty... masz ojca

I że chatę masz twoją... spokojną...

EUKAST

przypominając Kleopatrze

...Kolumna

Dotyka cieniem schodów...

Kiedy Mun-Faleg cofa się, wchodzi Abdala.

...Oto jest Abdala

Ganimedion!...

KLEOPATRA

do Szechery

...Mów jemu, co zechcesz... Szechero

!

SZECHERA

Ganimedion! Abdali synu - dzisiaj rano,

Skoro żniwiarce do ust amforę chyliłeś,

Przechodziła osoba królowej... i ty jej

Zaniechałeś należną czołobitność oddać.

Mów szczerze - jak zdarzyło się wszystko?...

GANIMEDION

- - Szechero!

Przez Apisa! było tak: iż, na tle różanym

Porannych niebios, w kłosach do kolan, Melmeja

(Przyszła moja) stanęła, wołając: „Pić daj mi!" –

Za czym, amforę prawym podparłszy ramieniem,

Chyliłem ręką lewą gliniane jej wargi

W usta Melmei, która ku mnie nie patrzyła.

A skoro ja patrzyłem na rzęsy jej... (iż ma

Czarne rzęsy, choć blade jak żyto warkocze),

Być może, że królowa świata przechodziła...

KLEOPATRA

I tyś królowej świata naówczas nie widział ?

Ani poznałeś cieniu jej porzuconego

Na twarz Melmei?... ani cieniu piersi

Królowej, co upadał na Melmei ramię ? –

Cieniu, który się kładzie u jej stopy - patrzaj!

Chłopcze! patrzaj... ty jesteś prawdziwie zbrodniarzem!

Melmeja także nie jest na wzorowej drodze

(Mając warkocze blade, a rzęsy z hebanu:

Przeciwieństwo! - wyraźnie fałsz znamienujące).

- Chłopcze! dlatego tobie nic królowa nie da...

Na stronie

Cóż by ci ona mogła dać więcej!...

Do chłopca

...weź tylko

Złoty ten pieniądz - widzisz - z twarzą Kleopatry,

I rękoma go uczep na Melmei piersiach,

Tak ażebyś znał odtąd królowej oblicze...

SZECHERA

Pięknie się skłoń i odejdź...

Ganimedion wypełnia ukłon i cofa się.

KLEOPATRA

wstając od stołu

Poddanych mam, którzy

Mają ojców! i synów! i oblubienice!

I wnętrza chat spokojne.

Do Eukasta

...Pono cień kolumny

Wypędza mię z pałacu Ojców?!

Wchodzą służebne Kleopatry

.Pas! - hełm! - dzidę!

Biały mój wielbłąd niechaj uklęknie jak łabędź.

Służebne krzątają się około stroju Kleopatry.

Teraz ten chłopiec i ów nadobny mężczyzna,

Świecąc kruszyną złota między gwarnym ludem,

Pole dadzą szczególnym przypowieściom o mnie.

Miasto poda je miastu, zwiększając i barwiąc,

I z Kleopatry serca czyniąc Nil miłostek,

Wielkim pomiatający kałem...

Do Eukasta

Pragnę!... daj mi

Perłę jedną winnego grona...

Do służebnej

...dopnij sandał!

Wstaje, ma się ku drzwiom głównym i - podnosząc rękę z krótką włócznią podróżną

Błogosławieństwo woli królewskiej nad wami!

WSZYSCY

i za sceną - w okrzyku

Wielkie jest Ptolemeów imię! - I jest wielka

Kleopatra!... jedyna Egiptu królowa...

SCENA CZWARTA

EUKAST

A co teraz?

SZAKAL I CHŁOPCY SŁUŻEBNI

...A teraz co?!...

EUKAST

Mądra Szechero!

Oto twego wieszczego umu czas...

WSZYSCY

...Cóż będzie?

EUKAST

Cóż z tego będzie?...

Szechera milczy.

KONDOR

zbliżając się do stołu

...Zdanie moje jest poziome,

Lecz obowiązujące: primo - skrzepić ciało,

Ażeby się zmocniła dusza...

WIĘKSZOŚĆ GŁOSÓW

...Przezacnego

Łowczego słowo niechaj pochwalone będzie!

KONDOR

Secundo: było w mowie królowej rzeczone,

Aby zachować „pozór" — z czego istny wniosek,

Że tu rzeczywistego pola walki nie ma.

Tak, na przykład, skoro się owy weźnie pasztet,

Który ma formę pawia, i skoro się z wnętrza

Formy onej odejmie treść, a kształt zostawi,

Pozór ptaka nie tkniętym może jaśnieć wdziękiem

Do chłopca służebnego

Niech popiję dla głosu czystszego...

SZECHERA

która dotąd upowijała w chusty misę złotą

...Co czynię,

Śpiesząc, bym dar królowej w moje wniosła progi

I nie dała się złupić żołdactwu bez wodzów

Lub rzymskim zwiadom - starczy za całą odpowiedź.

- Błogosławieństwo z wami!

Wychodzi.

HER

nadchodząc z powrotem przez drzwi główne

...Widzieć trzeba było

Ptolemejkę! gdy wstawał dromader - a ona

Rosła na niebo hełmem i swą krótką dzidą:

Lud dalej w drżących grupach - przed nią, za nią jezdni,

Dzwoniący rynsztunkami: Cezar by się uląkł!

Rzymianie pierzchną! - spełzną! Rzymianie, jak tuman

Kurzu strachem bladego, co za wojskiem upadł.

Domowej wojnie z nimi koniec się położy!...

Oto - co, za próg ledwo wyszedłszy, wciąż słychać,

I co lud, i co mówi postawa widoku.

KONDOR

u stołu

Dobrych tłumaczu nowin, posil się u stołu.

EUKAST

do Szakala i służby

Szechery wieszczej wcale słów nie lekceważę:

Co droższy sprzęt uważnie mi składajcie w kosze.

Nie wy! lecz ja Dworowi odpowiadam za nie...

Jedni spożywają resztę potraw - drudzy układaniem sprzętów w kosze i onychże odnoszeniem zajęci są, tak iż dwie rozmowy są prowadzone.

HER

u stołu

I będzie znowu Egipt jak przez wieki wszystkie.

KONDOR I INNI

Będzie i będzie - vivat!

HER

Przejdziemy [i] morze,

I Tyber... (trzeba wiedzieć, że Rzym jest nad rzeką).

KONDOR

Ależ! co to za rzeka? - jeden by krokodyl

Wypił...

HER

I lubo z kasty wodzów nie pochodzę,

Przyznam się, że bynajmniej nie byłbym zdziwiony,

Gdybym miał do czynienia sam na sam, na przykład,

Z wielkim jako ów Wielki-Pompejusz... bezgłowy!...

EUKAST

do swych podwładnych

Dla „pozoru", te, co są jeszcze w rękach, sprzęty

I zastawienia stołu niektóre, a mówię,

Iż niektóre... opuścić należy. - Zalecam

Tudzież usunąć Mumię... Święty to obyczaj

Egipcjan starożytnych!... lecz nie zawsze wszyscy

Zrozumiewać umieją go... Czas się odmienił...

Służba cofa Mumię i krząta się.

HER

u stołu

Z ludów świata najstarszy, wprost od bogów idąc,

Niepodobna, ażeby innych w karby nie wziął...

KONDOR

u stołu

Myśl mi przyszła, że jako kasta jest do kasty,

Tak Egipt do Etiopian, do Poncjan, do Rzymian!...

EUKAST

z ostatnimi koszami i służebnymi chłopcami cofając się

Błogosławienie z wami!

HER

u stołu

...Myśl, co po wielekroć

W głowę mię uderzała, gdy na wyspie byłem

Dalekiej, gdzie fenicki sprzedał mię podróżnik

Dla dziwnych wdzięków moich o wiośnie żywota.

- Tam poznawałem ludy zamorskie i inne...

Tam uczyłem się sensu kapłańskiego. - Dzisiaj,

Jak przez sen, albo przez mgłę, sobie przypominam...

:KONDOR

Skrzep ciało kroplą... i mów.

HER

...Tamże jedne pokolenie

Uznało mię za boga... jak przez mgłę...

Zasypia u stołu.

KONDOR

...Kolegę

Pozostawić w niejakim dumaniu jest grzecznie,

Lecz widzę, że Eukast i inni spełnili

Główną część obowiązku, uchraniając rzeczy,

Których kosztowność mogła je na szwank narażać...

Nie opieszałej zatem pocznę, gdy niektóre

Sam uniosę...

Pozostawione jeszcze niektóre drogie naczynia w szaty swoje składa.

Szakalu! pilny - zostawujęć

Błogosławienia moje...

Uchodzi

.HER

oparty na stole

...Jak przez mgłę, dym, parę...

SZAKAL

do pozostałych dwóch chłopców służebnych

Łowczy wielki może się spostrzec, iż zaniechał

Objąć tej złotem gęsto nabijanej czarki,

I owej - mówię - płaskiej ze srebra pod-butli,

Tudzież fraszek podrzędnych... bądźcie pilni, chłopcy!

Zabiera przedmioty wzmiankowane i śpiesznie oddala się

HER

u stołu

Wszystko... jak przez papierek... cienki...

CHŁOPIEC PIERWSZY

zbliżając się do Hera

...Czy nie lepiej

Usunąć mu spod palców kubek...

DRUGI CHŁOPIEC

...I podstawkę -

RAZEM OBYDWA CHŁOPCY

I dwa błogosławieństwa zostawić - uchodźmy!

Chłopcy usuwają się cicho i śpiesznie.

SCENA PIĄTA

Her twarzą na stole opróżnionym oparty i snem ujęty-w rozwartych podwojach widać od jednej naprzód, a potem od drugiej strony przebiegających dwóch żołnierzy rzymskich z rękoma na mieczach.

Dwóch Centurionów rzymskich od dwóch przeciwnych stron wchodzi.

PIERWSZY CENTURION

obzierając się dokoła

I tu jeszcze nikogo!...

DRUGI

...Istotnie, że musiał

Przez szpiegów mieć plan gmachu całego - to twierdza,

Gdzie by się oprzeć mogło kilku ludzi wszystkim

Siłom załogi naszej. Takiego to stosu

Złożonych tak granitów się nie lekceważy!...

- Musieli go po prostu obeznać pierw z miejscem...

PIERWSZY

Kiedy? kto?... jeśli chwili dotychmiast nie było,

Żeby królewskich posłów mu przedstawić?... jeśli

Posły królewskie! - uważ... - włóczę pod mą strażą,

Bo czasu nie miał Cezar zsiąść z konia i mówić...

- Bynajmniej! nikt mu żadnych nie donosił zwiadów:

Obrócił koniem, palcem załogę rozdzielił,

Od dwóch stron kazał w gmach ten wnijść - my z Fortuniusem,

Jako widzisz - on z jednym liktorem... wiesz lepiej,

Co? i którędy począł?...

DRUGI

...Jak we własnym domu,

Na pierwszy schód przysionka zesunął się z konia,

Ręce obie za biodra zarzucił leniwo,

Liktor Torax szedł przed nim... on, stopień po stopniu,

Między jednakie sfinksów wstępował profile,

Krokiem równym przemierzył krużganek i salę,

I znów krużganek wnętrzny, aż gdzie wody szelest,

Spadającej do wanny z porfiru, dał wiedzieć,

Że się jest w łaźni; Cezar nie postąpił dalej:

Przyjmuje kąpiel, może Kalligion mu czyta!...

PIERWSZY

Tymczasem zbiegów kilku lub marnych włóczęgów,

W gmachu nieznanym, mogłoby dokonać zamach

Na wielkie czoło, które jest fastigium Rzymu!

Okrzyki za sceną słyszeć się dają.

OKRZYK

„Górą Szósty-Italski-Legion!... Konsul górą!..."

HER

przebudzając się u stołu

Przez-Amenti!... cóż stało się!...

PIERWSZY CENTURION

...Nareszcie jeden

Mieszkaniec gmachu tego!...

Porywając Hera za ramię

...Ktoś jest? - chodź tu - spowiedź!

DRUGI CENTURION

obzierając dokoła

Czy nie z desek tej mumii wyszedł?...

HER

pokazując mu Mumię, w głębi sali, usuniętą

Właśnie z nią schadzkę miałem w tym samotnym miejscu,

Z dala od natrętnego świata... Moje imię

Jest Her - zaś jestem w gruncie to, co Grecy zowią

SOFOS - siedm lat milczałem...

PIERWSZY CENTURION

...Za lat siedm abstencji

Uracz gościnnie Rzymian... z jakiej partii jesteś?

Z kim trzymasz: z Arsinoe? z królem? z Kleopatrą?

Z Emiliusza Lepida pełno-mocą - albo

Pompejuszowi może służyłeś?...

HER

...Sapiencji!...

WTÓRY CENTURION

Trza go wziąść na tłumacza zwiadom...

HER

Partii korzeń

Powstaje z nietrafnego się wytłumaczenia.

PIERWSZY CENTURION

na stronie

Nieźle mówi po grecku...

Do Hera

...Ten gmach, pod znakami

Ptolemeów, dlaczego nie zamieszkan stoi?

HER

Zamieszkanym jest w duchu... znaki są pozorem,

Jak wszystko na tym świecie... Wedle przypowieści

Archi-egipskiej, gmachów mieszkalnych tu nie ma,

Lecz są gościnne dworce - grodami zaś groby!

FORTUNIUS

wchodzi, wkładając miecz do pochwy

Konsularne insygnia zatknięto - posłowie

Ptolemejscy wnijdą tu i staną - - ten człowiek

Kto jest?...

CENTURION

...Bezbronny jeniec.

FORTUNIUS

...Wziąść go za kohorty.

Jeden z Centurionów uprowadza Hera.

Żołnierze z niewielkimi pakunkami wojennymi wchodzą. Jeden porzuca na ziemię krzesło podróżne i skórę lwa, drugi mniejsze przedmioty na stół składa - za nimi wchodzi Ka11igion, trzymając miecz pod pachą i zwój papieru w ręku.

KALLI GION

do Fortuniusa

Zdrowia!

FORTUNIUS

W zamian --

KALLIGION

...Godzi się przyznać, że jeżeli

Pałace podrzędniejsze są tego wytworu,

Cóż musi być w Serapium?! -

FORTUNIUS

I że rzymski Wielki

Pompejusz u swojego znajdzie przyjaciela

Miejsce, by oprzeć głowę...

KALLIGION

Dla mężów, którzy są

Godni nazwania tego, sama nie-Fortuna

Jest tylko przeciw-marszem albo odpoczynkiem.

FORTUNIUS

Tak to brzmi!... niekoniecznie się sprawdza zarówno,

A dowodem: że gdyby tak wiodły się rzeczy,

Nie byłoby na świecie tragedii...

KALLIGION

Tragedia!

Zaiste że jest boską i że jest obrzędną...

Jak była na początku swego na świat przyjścia.

- Zawsze ona wyjątkiem! - piorunem Olimpu:

Wszelako i tragiczność ma swój wątek...

FORTUNIUS

Kiedyś!

W Tuskulum! - w cichej z bukszpanów alei –

Przedyskutować trzeba ten przedmiot...

Do Centuriona...

Nareszcie!

Niechże już, z podarkami swymi, posły owe

Znudzą Cezara - ławy niech zajmą u wniścia...

Do Kalligiona

Rzadko miejsca polami bitw zajmowanego,

Które by się dawało z-użytecznić składniej:

Zaiste że nieledwo można trybunalnie

W takowym się rozłożyć gmachu...

Centurion wprowadza posły, którzy zajmują miejsca u drzwi, a którymi Fortunius i Kalligion nie zajmują się. Kalligion jest u stołu, gdzie zwitki papierów porządkuje. Centurion, który wprowadził posłów, ustawia krzesło podróżne na skórze lwiej i zawiesza na onegoż wezgłowiu purpurę.

LIKTOR

od wnętrznych drzwi sali

...Konsul - tędy

Przechadza!...

Posłowie podnoszą się-Cezar wchodzi w stroju powszednim - przybliża się do krzesła, podejmuje róg płaszcza purpurowego i zarzuca go na jedne ramię, nie kończąc ubrania, ni biorąc miejsca, tak iż połowa purpury spoczywa na siedzeniu.

KALLIGION

w zbliżeniu do Cezara

...Główny z posłów zwie się Achillesem.

CEZAR

ns. i jakby z pół-uśmiechem

Się zwie!- - -

Daje znak ręką, iż słucha

ACHILLES

„...Ptolemej, król i prawoistny

Następca Auleta Egipskiego - Władca,

Mocarz i Pan - a Ludu Rzymskiego przyjaciel

I Pospolitej Rzeczy Rzymskiej osobliwy

Miłośnik: Konsulowi, Wodzowi, gościowi –

Pozdrowienie! -

Po przestanku

Jakkolwiek bogaty jest Egipt,

A serce władcy jego wylane dla braci

Władców, jednak wewnętrzne tu i tam niesnaski

Czynią, że godnych trudno wymieniać podarków:

Przeto król idącemu w pogoń za przestępcą

Pierścień jego i głowę posyła, by winny

Oddała pokłon..." - te są wyrazy monarsze -

Achilles odwija nagle głowę uciętą i z pierścieniem składa u stóp Cezara.

KALLIGION - FORTUNIUS - CENTURION i LIKTOR

Eheu! Pompejusz Wielki - zaprawdę, że on!

CEZAR

Bezecni!... precz ode mnie! - Darów tych i okiem

Cezar nie tknie! - nie może tknąć Rzymianin - kiedyż

Króle i wodze wasze, jeśli nie wy sami,

Pojmiecie, że Rzym wcale się nie mści: On - karze!

Cezar - że się nie bije... że on walczy tylko,

A konsul, gdyby miał się mścić, to chyba zemsty!

- Wy, stąd uszedłszy żywi, świadectwem będziecie

Słów rzeczonych...

Odwraca oczy i purpurą zakrywa.

...Tak smętny jestem, jak był wielki

Pompejusz!...

ACHILLES i SPÓŁ-POSEŁ

widząc Cezara milczącym

...Ci, co treści odnoszą i rzeczy,

Jako im są zwierzane, znać mają powinność

Wyrazy monarszemu przeznaczone uchu...

CEZAR

nie obracając profilu do posłów

Rzym pogardził - wódz grozi - a zapłakał Cezar!

Nie odwraca jeszcze spojrzenia i usuwa się z wolna we drzwi wewnętrzne. Achilles i Spól-poseł głównym wnijściem cofają się z królewskimi dary.

KALLIGION

I to ten sam Pompejusz, u którego, pomną

Jak dziś, widziałem ojca egipskiego króla,

Wygnanego do Rzymu...

FORTUNIUS

...I to ten sam, który,

Gdy z Mitrydatem walczył, a zdradą mu chciano

Ułatwić tryumf - zdrajcę, poradnika swego,

Skazał na śmierć...

KALLIGION

To ten sam, nasz wielki przeciwnik,

Za którym goniąc doszliśmy do kresu, odkąd

Jego i Rzymu bronić przychodzi... Tragedia!

I Wojna! - ręka w rękę, jak dwie tanecznice

Obrzędowe, solennie do przeznaczeń wiodą!...

Liktor wchodzi od drzwi wewnętrznych.

Konsul - co każe?...

LIKTOR

Miejsce lustralną zmyć wodą

I zarzucić lwa skórą - -

Pełni zlecenie.

Wskazał, że nie przyjmie

Sprawy żadnej, prócz ważnych z obozu doniesień,

Głębokiej życząc sobie cichości dokoła.

(Ta część sceny mówiona jest półgłosem.)

KALLIGION

rozwijając jeden z papierów - do Liktora

Lamp potrzeba!...

Składa papier i do Fortuniusa

Cóż powie Rzym za dni niewiele?!

FORTUNIUS

Zwłaszcza iż smętne wieści dochodzą drogami,

Których żaden wódz dotąd nie potrafił przejąć.

KALLIGION

Szczególna rzecz! a istna...

FORTUNIUS

...Przed-ostatniej nocy,

Gdy nie mieliśmy chłodnych ścian wokoło siebie,

Lecz pustynię i skóry namiotów - sen dziwny

Upadł na mnie: wydało mi się, że z Konsulem

Szliśmy pośród zawiei trzęsącej gwiazdami,

Nawoływania słysząc w powietrzu - gdzieniegdzie

Przeginały się palmy włosami na piasek

I brakło tchu... A Konsul do mnie: „To początek...

I taki bliski końca!..." Zbudziłem się, słysząc

Szczekanie gdzieś szakala i chromy chód hijen.

Liktor ustawia lampy.

Fortunius do Liktora

A ty - snu czy nie miałeś ?

LIKTOR

Miałem-ci wyborny

Sen, tak że zdała mi się noc cała jak chwilka.

Wychodzi.

FORTUNIUS

do Kalligiona

Tego gdy życzę sobie - rad bym tobie niemniej,

Lecz wiem, iż czuwać będziesz...

Zarzuca płaszcz i cofa się.

KALLIGION

...Vale! -

Kalligion sam

Szczególniejsza

Epoka! - Imperium zewsząd pod ręką się pełni:

Od Pontu do Hiszpanii - od Wysep Brytańskich

Do tego stołu: na zdłuż i na szerz - nie tylko

Sens stanu, lecz i siły są w grze tajemnicze.

- Nieraz śmierć robi tyle, co żywot, a życie

Śmierci się równa!... nieraz dnia jednego wątek,

Za lat sto lub na sto lat pracując, zawiera

Pierwociny ogromnych na świecie wydarzeń...

Za Fortuniusem

Jemu śni się! - mnie trzeźwa dawa sny rozwaga.

SCENA SZÓSTA

Krokiem przechadzającego się po gmachu wchodzi Cezar - przemierza całą salę, żadne na Kalligiona uwagi nie zwracając - natrafia na skórę lwa, w miejscu, gdzie leżała głowa, rozesłaną, i, podnosząc nad nią rękę, wypowiada.

CEZAR

Fortunie!... która zowie się i Pomścicielką!...

Ciągnie dalej przechadzkę - przybliża się do stołu - daje Kalligionowi znak ręką, aby się on pisaniem zajął.

Wyciągając się w polowym krześle.

Stanęliśmy w poczęciu wtórego rozdziału...

KALLIGION

czyta

„O Egipskiej potrzebie: paragraf

Jedenasty - księga pierwsza"

CEZAR

dyktując

„Cezar,

Z dziesięcioma nawy rodyjskim

I z azjackim posiłkiem, prowadził

Trzy tysiące dwieście mężów pieszych

I osiemset jazdy. - A tak, we trzy dni,

Szedł na Aleksandrię

znał naturę

Egipcjan, iż są zepsutymi,

I jak mało ufać im się godzi,

Zatykając owdzie rzymskie orły..."

CENTURION

od drzwi głównych, zadyszany

Fortunius! Kallig!... który z dwóch! nadbież-no, proszę

Bez Konsula tej sprawy rozstrzygnąć nie można...

CEZAR

obracając się twarzą

Konsul jest tu w osobie - co ? rozstrzygnąć winien -

CENTURION

Zupełna osobliwość! - o wnijściu księżyca

Lekka łódź posunęła się do brzegu - straże,

Znak odebrawszy pewny, podały go innym

I dopuściły przejścia przez łono obozu.

- Mąż silny (co bez wyższych zleceń zda się nie być)

Uniósł z łodzi osobę starannie owitą,

Jak się penatów nosi posążki - lub jako

Półbóg nimfę z kibicią niedotkliwie skłonną,

Albo jak nurek perłę w muszli- i tę postać

Przeniósł aż tu pod zamek, tak szybko, że przebłysk

Złotego jej koturna, wspartego na dłoni

Unosiciela, wydał mi się jak meteor...

(Tą osobą jest sama królowa Egiptu!

Zaś dokonanej sprawy szybciej - nie widziałem.)

- Zda się, że już nadchodzi - -

CEZAR

wstając i robiąc krok ku drzwiom głównym - do Centuriona z pół-uśmiechem

Nie byłeś pod bronią,

Kiedyśmy przechodzili Rubikon...

Głębia drzwi głównych zapełnia się strażami obozowymi - naczelnicy rozstępują się - K1eopatra wchodzi - robi kroków kilka, i napotkawszy rozesłaną lwią skórę, przyklęka.

KLEOPATRA

Konsulu!...

CEZAR

...Klęknąć tobie pozwalam - królowo! –

Nie z tytułu, bo całej nie objąłem władzy

W Egipcie, który posłów nie ma i zbrojny jest.

Ni teraz czas, ni miejsce właśnie trybunałów.

Podnosząc za rękę Kleopatrę

Lecz przebacz, pani! wyznam przy prawdziwym świadku

Pokazując na Kalligiona, który to stwierdza ukłonem i następnie cofa się

Traf, dla którego widzieć cię skłonioną chwilę

Na miejscu tym, pokrytym grzywą lwa, życzyłem.

KLEOPATRA

Byłaż tam pierwej przepaść?...

CEZAR

Miejsce to zakląłem

Dla Fortuny, która jest Pomścicielką razem,

Jak patrycjusz, jak kapłan!... Szczegóły - na później...

- Przypuśćmy, że tam wielkiej wartości naczynie,

Że cudna grecka waza rozbiła się pierwej

I że tę stratę odnieść chciałem do nagrody

Trafu, trafem..

KLEOPATRA

...A ja ci nie przynoszę darów!...

I nic godnego nie mam z sobą - wszakże - oto

W kolcach mych słynne owe dwie perły na świecie,

Które „nierozłącznymi" nazywają - wybierz! –

Jeżeli zdołasz - jedną i miej ją w agrafie

Purpurowego płaszcza, by ktoś dostrzegł kiedyś,

Że Kleopatra, ucho ku twym kłoniąc słowom,

Zapomniała łzy ciężkiej i białej: łzy morza!

CEZAR

Inne wszystkie, o! księżno, łzy, we fałdach togi

Konsularnej, na piersi pochować rad jestem.

KLEOPATRA

Więc moją pierwszą będzie ta, którą wylałam

Nad zgonem, o! Cezarze, przeciwnika twego:

Tak jest!... Wielki Pompejusz mego ojca gościł,

Za jego dni wygnania, w Rzymie. Dla mnie ojciec,

Chociażby nie miał uczuć, ojcem był i królem,

Poprzednikiem korony mojej... Jam uklękła,

Konsulu! by spowiedzieć, że, ku osobistej

Pompejusza i żony jego straży, dałam wprawdzie

Pięćdziesiąt galer zbrojnych .. lecz cóż jest pięćdziesiąt

Galer przeciwko twojej, Cezarze, victorii?...

CEZAR

Zwłaszcza że moich było dziesięć ze mną...

KLEOPATRA

z TOBĄ!...

CEZAR

wzbraniając Kleopatrze mówić zaczętego sensu

Racz mówić dalej...

KLEOPATRA

...Wojny ja nie podzieliłam

Całą armią i flotą...

CEZAR