w kontekście wyrazów (0 oznacza kontest fiszki).

AKT I

PRZED KAWIARNIĄ.

Stołki-stoły - - kilku młodych ludzi-w głębi ustronnie Jerzy-ktoś wychodzi.

SCENA PIERWSZA
PIERWSZY

Kto jest ten pan?...

DRUGI

Ten pan jest baron -

INNY

...Być nie może!

PIERWSZY

Dlaczegóż być nie może ?

INNY

Ten pan nie jest baron,
Uręczam - i dlaczego ? - powiem, i wyłożę:
Wziąłby inaczej laskę - coś, jak różdżkę Aaron,
Z godnością - nie jak gdyby się fraszką przechwalał...
Ot, wziąłby tak... lub może wziąłby w sposób inny -

PIERWSZY

Bierzesz, jak gdybyś patrzył, czyś się nie powalał!

Barona grając rolę, ja owszem bym imał
Laskę w niedbały sposób i pozornie gminny,
Jak gdybym klamkę domu z zaufaniem trzymał -
Bez osobnego gestu...

DRUGI

...To jest rzecz zbyt mała -

INNY

Mała rzecz! to rzecz mała?!... w pięty poruszeniu,
W korku trzewika duszę widzieć, jak zadziała,
To - dramaturgia! Ten pan jest jakby asesor,
Albo były podsędek - -

CHŁOPIEC-KAWIARNI

Ten pan jest profesor
I nazywa się Werner...

INNY

To nic nie zaprzecza
Sztuce - może być człowiek na miejscu niewłasnym
I uczyć dzieci, bywszy zrodzonym do miecza -

DRUGI

A dama, co pierw wyszła, w kapeluszu jasnym,
Której posłałeś ukłon, która Nicką zwie się,
Czy zrodziła się na to, aby kształcić stroje
I nie być raczej nimfą w starożytnym lesie ?

INNY

To są żarty - ja mówię, nie baję i roję...

- Mniemam: że głębią sztuki ostatnią jest może

Przypadkowe odgarnąć, wyświecić, co Boże...

Patrz na Gotarda Pszonk-kin - zobaczysz, gdy wróci

Z wycieczki swej - to Mistrz jest... nie wchodzi na scenę:

Gra, niźli wszedł - poślubił z serca Melpomenę.

DRUGI
wskazując Jerzego

A ów - z dala... kto może być?... myślami lata
Lub, o pogodzie wątpiąc, pogląda na chmury...

INNY

To jest podróżnik obcy, albo dyplomata...

Wychodzą.
JERZY

Szczęśliwi ludzie!... raczej: szczęśliwe figury!...

Teatralna kawiarnia ma w sobie coś kulis -
Każdy jest on, a nie on... pan może tu sługą,
Każdy - osobą własną, trzecią albo drugą -

Wchodzi Olimpia i siada przy jednym ze stolików - służą jej.
Pani ta Penelopą - żebrak, czy nie Ulis?...

OLIMPIA
obszukując kieszonki

Rzecz wytworna! zgubiłam pieniądze - prawdziwie,
Że zgubiłam...

Do Chłopca, który jej służył

- - proszę spytać w sali,
Czy tu jest kto z teatru?

JERZY

Trafia nieszczęśliwie,

Zgubiwszy portmonetkę...

CHŁOPIEC

Chwilkę się wstrzymali

Ci panowie i wyszli -

OLIMPIA

staranniej się po dwakroć obszukując

Rzecz nie nazbyt miła...

JERZY

podnosi się i pozornym przypadkiem zawadza o stolik Olimpii i danie wywraca. Do Olimpii

Przepraszam za niezręczność, lecz pozwoli pani,
Że zapłacę...

Dzwoni na służbę.
OLIMPIA

Niezręczność obmyśloną była:
Nie byłbyś pan aktorem...

JERZY
swobodnie

...Może tylko dla niéj
Nie byłbym - pani jesteś jedną z gwiazd... poznaję...
I kartę mą przedstawiam.

OLIMPIA

...Swojej nie oddaję,
Zgubiwszy portmonetkę, gdzie były i karty -

JERZY

Ja grywałem istotnie - w Anglii... i Hamleta!
W Edynburgu...

OLIMPIA
bawiąc się kartą

...Bo hrabia może jest poeta,
Albo wymagał tego salon - lub na żarty.

JERZY

Teatr ów jest niewiele mniejszy od tej sceny,

Gdzie podziwiamy panią - w zamku baroneta
Nord-fild - chodziłem w ten czas na uniwersytet...
Baronet scenę lubił - tam, grając Hamleta,
Uwieńczony zostałem... i to przez Komitet,
Gdzie prezydował uczeń Keana!... pani powie,
Że to przez grzeczność było...

OLIMPIA

Nie - tego nie powiem.
Wierzę, iż aktorami bywają hrabiowie
W dnie świąteczne... lecz że są i powszednie, to wiem
Od szanownego pana bliżej!... tamto chwile,
A to są dnie... i dni tych w roku tyle... tyle!

JERZY

Myślę wszakże, że skoro w sztuce swej artysta

Już amatorem nie jest... czy sztuka korzysta,

Czy tylko sztuki-przemysł?... bo przemysł jest w sztuce.

OLIMPIA
z westchnieniem nudy

Ach! jest...

JERZY

...i amatorstwo w surowej nauce - -

OLIMPIA

Wielokrotnie to Pszonk-kin mówił i powtarza.
- Hrabia go przecież widział?...

JERZY

Przez... sąd gazeciarza
Znam artystę - z osobą, myślę, że chodziłem
Do szkół -

Przypominając sobie

- nos orli, z czołem nieco w tył pochyłem,

Niewielki wzrost... głos silny...

OLIMPIA

To on! - lecz właśnie oto z dala odgaduję,
Że zapomnianą w sklepie wracają mi zgubę -

Z uśmiechem

I zapłacę hrabiego niezręczność...

JERZY

...Żałuję - -

CHŁOPIEC SKLEPOWY

Nie giną u nas - pani! - nawet sumy grube,
Rzeczy drogie - bywało! - u nas nic nie ginie,
A wszystko się znajduje w naszym magazynie,
Zwłaszcza gdy jak na teraz przy fancie jest karta;
Wczora zostawił laskę baron Werner - alić
Z cyfrą! - nie można równej się laski odchwalić:
Ręki godna, osoby tytularnej warta,

Wsparłszy się człek na lasce, prawdziwie jak płynie...
Odnieśliśmy ją w kwadrans... nic u nas nie ginie,
A znajduje się wszystko w naszym magazynie:
Oto adresy nasze - -

Rozdawa adresy.
OLIMPIA
do Jerzego

Żegnam pana -

JERZY

- - Pani!

Racz mię pomnić -

OLIMPIA

Wzajemnie - -

Odchodzi.

Książę Filemon z płaszczykiem podróżnym i szkatułką zbliża się.

JERZY

...W sam czas! - - cóż??...

KSIĄŻĘ

Mój drogi!

Jesteśmy oto oba „diablement /" zrujnowani
I koniec! - - pozwól nieco - bo powracam z drogi -
Nie spałem - Glückschnell runął - runął, lub za chwilę
Runie. - Ty, ja i spółka stracim wszystko - oto tyle.
Zmęczony jestem... ziewam - iż nie dosyć spałem...

Siadając zmęczony
Drogi mój! cóż chcesz więcej... wszystko powiedziałem.

Tak jestem, jak osoba podrzędniejsza w dramie,
Co najniedbalej gada, ale najmniej kłamie -
Jestem tak! - rad bym wiedział, czemu być inaczéj ?
Deklamować? sens tracić i wieść do rozpaczy?
- Praktyczności ja uczyć nie mogę - atoli
Mówił świat: „To utracjusz ten książę Filemon:
Książę ojciec był skąpy, syn - hulak i demon!"
(Tak być musi: ten ojca, a ów syna woli.)
Atoli - mówię - mężów praktycznych uwagi
Do serca mego wziąwszy, weszedłem też w spółkę
I, jako widzisz, wracam roztropny i nagi...

Kupiłem, ot, rewolwer... nie pustą szkatułkę!

Otóż wszystko - -

x0

JERZY
zakrywając oczy~rękoma

...Nie mogę nic mówić w tej chwili
Pod pierwszym ciosem...

KSIĄŻĘ

Jak więc praktyczni radzili,
Postąpiłem. - Zapewne zważyłeś, iż skoro
Cukrownię kto postawi, wszyscy w okolicy
Dalej buraki sadzić, do cukru się biorą:
Wszyscy - i najkwaśniejsi ludzie - cukiernicy!
Słodycz panuje w uściech... alić w bliskiej górze
Nafty zdrój się wyronia z ustronnego dołka:
Nuż górnikami wszyscy, każdy grzebie w dziurze,
Podczas gdy Żyd z miasteczka robi spekulacje -
I czyni, że znów każdy jest szlachcic i spółka.
Drogami tymi wszedłem i ja w asocjację...

Otwiera szkatułkę.

Od Glückschnella więc idąc po nowinie smętnéj,
Spotykam, zgadnij kogo?... tego guwernera,
Co na loterii wygrał!!... rozmawiać niechętny,
Cofam się - sklep był - wszedłem - żądam rewolwera,
Bo sklep był broni palnej i nic w sklepie onym
Ni mniej drogim nie było, ni lepiej zrobionym...
Uważ!...

JERZY

Myślę o matce — mów...

KSIĄŻĘ

.. .Wszedłem do domu -
Przyszła mi myśl, na honor! - myśl jak połysk gromu,
Myśl, żeby się oświadczyć o rękę tej wdowy
Furnissera mojego, pani Danielowéj

(Który to kupczył winem, zacny człek i wzięty).

- Oświadczyłem się wczora, zostałem przyjęty.
Lecz nie spałem... i ziewam... weznę nieco romu...

Popija.
JERZY

Mój książę! -jesteś mężem swego czasu...

KSIĄŻĘ

- - Księżna

Podobnąż będzie żoną, gdy będzie zamężna -

Osoba miła, wdzięcznie starowna jak pszczółka,

Będzie jak Baucis... nie zaś „Filemon i spółka"...

- Ugościm cię jak bogi...

JERZY

Myślę o hrabinie,
Matce mojej - - Potomski czy wie o nowinie?...
On gotów wraz ją przesłać... napisać Elizie -
Umrze pierwsza! a druga z wolna się zagryzie...

KSIĄŻĘ

Zmęczyła~mię w wagonie noc...

JERZY

Mnie już nie idzie

O zamek, o mnie... nawet, w ostatecznej biedzie,

I o Elizy posag!... lecz o matki zdrowie:

Znam ją, może nie przeżyć, gdy nagle się dowie.

KSIĄŻĘ

Przygotować ją trzeba - powoli - powoli...

JERZY

Mów - radź - -

KSIĄŻĘ

Radziłbym oto... lecz cię serce boli -
Radziłbym rad nie słuchać, nie słuchać... a zwłaszcza
Praktycznych - nie straciłbym sam... kładli mi w głowę
Patrz, jak na przykład człek się poziomy uwłaszcza:
Bizoński, co ma hotel na stacji - lub owe
Damy jego, trzymając zakład tej kawiarni...
Czyż rozumu nie mamy jak ci ludzie marni?
Z niczego!... lub do Niemiec jedź i ucz się w szkole
iso Agronomicznej własną uprawować rolę -
Jak to uczynił baron twój miły... Potomski:
Przesądy czas porzucić, zaświtał wiek nowy,
Przemysłowy, handlowy wiek, nie batystowy,
I nie perfumowany, ale ekonomski.
Słysząc to rano, wieczór, w południe i w kółko,
Zająłem się praktycznie Glückschnellem i Spółką!

O której już się rzekło wyżej i szeroko...

Mając się do odejścia

Przyjm ten rewolwer - zawsze celne miałeś oko

I broń lubiłeś...

JERZY

Gdzież ja o tym myśleć mogę ? -

KSIĄŻĘ
kulejąc

Gdybym mógł był w wagonie wyprostować nogę...

Odchodzą.
SCENA DRUGA

CHŁOPIEC
uprzątając

Ktoś zostawił szkatułkę z maszynką - panienko!

FELCIA-DAMA Z KOMPTUARU

Trzeba tak pozostawić... to wystrzelić może
Raz po raz, jakbyś pukał naparstkiem w okienko.

Zakazuję dotykać tego, broń Cię Boże! -
To jest rewolwór... pytać trzeba zręcznie gości,
Czy kto nie zgubił jednej w pudełku własności ?
Ale nie mówić czego? - nic o rewolworze...
Sposobem tym się znajdzie właściciel istotny,
Ten, co pudełka swego zapominał - nie inny
Przywłaszczyciel - lub gdyby nie znalazł się wcale,
Weźmie to papa (który broń zna doskonale!)
I to w hotelu będzie rewolwór-gościnny.

Do chłopców – surowo

A tam - na stole czwartym - kropla jest - prawdziwie
Kropla! jak ścierpieć można kroplę takę dużę?
I z serwetami chodzić ?!

STARSZY CHŁOPIEC

- - Gdy oko przymrużę,

To błyszczy się jak kropla, lecz błyszczy fałszywie,

Lub być może, że rosę oprószył wiatr z liści...

FELCIA

Choćby upadła z nieba, czy byłoby czyściéj ?

STARSZY

A gdyby też kto z gości ocierał pot z czoła
Lub zapłakał?

FELCIA

To trzeba obetrzeć ze stoła
I kraszwarkę podsunąć...

Patetycznie

Ja kropli nie znoszę -
Baczną zalecam czystość i o czystość proszę!

Erazm Potomski w podróżnym odzieniu zbliża się i podziwia Felcię.

ERAZM

To kobieta!!... no, proszę!... tej dałbym wzorowę
Krowiarnię z fermą... nic by nie zginęło marnie,
Ta kobieta doprawdy nie próżno ma głowę!...
Doprawdy że dałbym jej wzorową-krowiarnię!

Siada - dobywa listy - poziera na kopertę

Jak ta Eliza może na samym adresie

Robić żyda?!... czy zmienić koperty nie chce się?!

FELCIA
w dali

Zalecam! by mi kropli na stołach nie było.

ERAZM
nie otwierając listu

Takiego żyda widząc, otwierać niemiło...

-------------------------------------------------------

Werner przechadza i poznaje Potomskiego

Przysiądź, panie! skończymy przerwaną rozmowę!...

WERNER

Później! później! gdyż widzę pisemko różowe,
Którego niegdyś rzadkie gładziłem usterki,
Styl kształcąc, w lubych czasach mojej guwernerki!
Tak pomnę, że Ovidius wzmiankuje o damie
Rzymskiej, której poprawiał heksametr niesforny,
Mówiąc, że się nie zawsze rytm jej trafnie łamie.

ERAZM

On był wygnańcem serio...

WERNER

...Los mój jest pozorny,
Los mój jest na loterii losem... gdybyś, panie,
Znalazł skarb w ziemiach swoich, wziąłbyś?...

ERAZM

...Naturalnie -

WERNER

Niedołęstwem byłoby skarbu zaniedbanie -

ERAZM

Zaiste - -

WERNER

...Tak zrobiłem! - - lecz żyję realnie
I odtąd nic mi nie brak! tylko przez to sądzę,
Iż nic mi nie brak, że jest... wszystko za pieniądze!...
Gdzie niedawno był zapał, dziś jest chłód - gdzie ongi
Wił się powój, dziś nagie wysterczają drągi...
Drągi, dyle, badyle... (mówię to przenośnie,
Albowiem drąg jest suchym i w kwiaty nie rośnie).
Myśl mi przyszła nawiedzić wszystkie one domy,
Gdzie mię witano błogo, gdy dawałem lekcje,
I wycieczki te rabiam... lecz, dawny znajomy,
Choć nic nie potrzebuję... czy zgadłbyś też, panie?
Że robię im nietrafność, nieufność, subiekcję.
Coś jakby uśmiech widzę i sarkazm kryjomy,
Obowiązkową grzeczność, wnętrzne urąganie...
- Czemu?? - czy wszystko razem jest złe - ? - albo ja zły?
Lub te pieniądze, które pomiędzy nas wlazły?...

ERAZM

Ach! panie - gdyby Glückschnell, dziś, gdy zbankrutował,

Miał tę myśl... zwłaszcza domy, które porujnował
(Nie wyłączając pewnej twojej uczennicy...)

WERNER

Słyszałem o tym w Dreźnie, gdzie dość na ulicy
Wyrzec: „Glückschnell", by prawie się nie oglądano,
Czy kogo najniewinniej wraz nie zrujnowano ?

ERAZM

Najniewinniej?!! mój panie! Epoka niniejsza
Jest gruntowna... to nie jest Epoka romansów,
Lecz rządności, lecz ładu. Jeżeli zimniej sza,
To należy mieć futro... kto tyka finansów,
Kto włością rządzi, niechaj pierw ze mną pojedzie,
Skąd powracam, niech weźmie patent wzornej szkoły,
Nie zaś rozprawia z starą matką przy obiedzie -
Matką, która jest sobie dobra... jak anioły!
Hrabia Jerzy jest „łotrem" (w stylu finansistów,
Nie w stylu moim...), dom zaś jego, widzę z listów,
Że... „głupi"!... acz wyłączam z tego list różowy,
Bo to byłoby wynijść za jądro rozmowy...
Co zaś do naszej, często zrywanej, gawędki

O pieniądzach i sercu, jesteś, panie! miętki

I uparty w czułości... ja poetów cenię -
Byliby ludźmi, gdyby na czas zrozumieli,

Że godzi się mieć także i serca-stwardzenie,

Niekoniecznie zaś czułość na uwadze mieli...

- Nowa Epoka nie chce zeszłego natchnienia!...

Lecz żegnam... śpieszyć muszę...

Patrząc na zegarek

- - żegnam — do widzenia!

Uchodzi.

SCENA TRZECIA

WERNER
sam

Bat nowy, powaśniwszy się gdzieś z starym batem,
Wywija oto w górze nowym systematem!...
- Spór, który aby rozstrzyc nie ze słów, lecz z czynów,
Trzeba, by wot-ogółu obejmał Murzynów!...

Rozpaczliwie

Żyjże tu z ich epoką! - „s-twardzeniem!" i światem...

CHŁOPCZYK Z KAWIARNI
z pudełkiem

Czy pan nie potrzebuje... tego?...

WERNER
widząc rewolwer

... Idź precz, malcze!!

CHŁOPCZYK

To gościnny-rewolwor...

WERNER

.. .Poszedł precz, padalcze!

Rozpaczliwie naciska kapelusz - wstaje i improwizując nuci

Rok po roku,
W sarnim skoku,
Przeleciał... oto!
- Pasterz czuły
Ma szkatuły:
Cóż sercu złoto ?!

Czym jest tobie,

Świecie! grobie!
Czułość i zapał ? - -

Pieśń jedynie,

Brzmi niewinnie...

Aj! tom się złapał!!...

Spostrzegając nadchodzącego Gotarda Pszonk-kin

Wiwat! nasz wielki Gotard!

GOTARD
niedbale

...Ach! wielki?... co wielkie?...
Będziemy o tym kiedyś, co wielkim, wiedzieli:
Kiedyś! - lecz do dnia tego - daleko - daleko - -

- Gdy malenieczką rosy zgłębimy kropelkę
Lub łzę, nim zbiegnie na nos i przód kamizeli...

- Tymczasem zaś, gdy błądzim nad wezbraną rzeką,
Mówmy, że ona wielką, bo trzeba nazywać,

Aby mówić - choć nieraz palcem lepiej kiwać...

WERNER

Ilekroć widzę ciebie, nie rozmawiam z tobą,
Słucham... nie słucham: lecz się raduję osobą,
Jakbym przed sceną siedział z wargami na gałce
Laski mojej - doprawdy - siedzę, i się kształcę!

GOTARD

Dlatego może grywam coraz mniej - i oto
Mam wakacje - na innych grę patrząc z ochotą,
Uczę się...

WERNER

...Gdzież ci inni, którzy tobie szkołą?
Świat ich nie zna...

GOTARD

...Bo świat się nie ogląda wkoło.
Niedawno - dom więzienny jeden odwiedziłem,
A teraz jedne bliskie miejsce historyczne,
Gdzie widziałem tragedie leżące pod pyłem,
Całe, ciche i dumne... dziś prozę-ulicznę
Przebiegałem, gdy jeszcze tak niedawno, pomnę,
Patrzyłem na Dożynki - - chóry wiekopomne
Cereryjskie szły nucąc do-śpiewem teorii
Przed-dyjalogowanej, najstarszej w historii!
Stary Goethe doprawdy płakałby! - Eschylus
Z dala stałby i dumał, kładąc w usta stylus...

….....................................................................

Po przestanku

I pan mnie mówisz, że świat nie zna sztuki-wzorów??

WERNER

Aa! zaiste... widziałem to na wsi, u dworów...

GOTARD

Musiałeś też komedię widzieć i satyrę,
Dziko rosnące... „w głuchym i posępnym lesie
Uczuć ludzkich"*?...* „W tym głuchym ludzkich uczuć i posępnym lesie"

Malczewski, Maria."

WERNER

...Bywało, że i własną lirę
Mimo parnaskiej weny podstroiłem nieco
Na piosnce gminnej lubo nucącej byle co...
Naiwność (rzec by można) sama wzoruje się...
Naiwność jest niewinność... czym dobrze powiedział?
Złoty wiek! a bez kruszcu, i przeto nie śniedział;
Czułość była i szczerość, nie znano fortelów,
Ekonomicznych reform - ruin - i Glückschnellów!

GOTARD

Czy jesteś jedną z ofiar bankructwa?...

WERNER

Byłoby

Znośniej nieraz! lecz słyszę, iż bliskie osoby...
Zresztą w dniach tych o niczym innym się nie słyszy.
Jak grad, co z wszystkich czyni szwanku towarzyszy,
Jak burza ta, co idzie...

Odpina parasol

- tak spadło to w chwili.

GOTARD

Nie mamy się co spóźniać...

WERNER

.. .Wszyscy coś stracili.

Uchodzą.

AKT II

NA WILLI POD STOLICĄ.
Świetna mieszkalność, w liczne dzieła sztuki i starożytności rodowe ubrana.

SCENA PIERWSZA

JERZY

wchodząc cicho, i pół-gtosem

Zdrowie hrabiny??

MAURYCY

Skarży się na osłabienie,
Lecz jest, jak to bywało zawsze...

JERZY

- Z domu?... z domu?...

Chciałem powiedzieć: z zamku?... jeśliby co było,

Czy nie oddano w ręce nieuważnie komu?...

MAURYCY

Oddawa się hrabiemu, co by przychodziło -

JERZY

Należy być uważnym, choć wszystkim się wierzy...
Tylko że zwykle w służbie jest rygor żołnierzy -

MAURYCY

Tak jest! - Pono, że jeden przejezdny się wstrzymał
Na podzamczu... chciał widzieć malowania w sali,
Jak bywało i bywa... pulares wyimał,

Kreślił sobie, a potem wsiadł i jechał daléj.

Odchodzi.
JERZY
sam

Nigdy zaiste właść ta nie mogła posłużyć
Lepiej do malowania! - bo jak jej dziś użyć!!
Zamek jest dekoracją za nami w oddali,
Malowaną na płótnie... sceną - to ustronie,
Tragedia - w sercu moim... widzów nie ma w sali,
A istotny dyjalog pogłównie na stronie.
I końcem końców, skoro opatrzę, co czynię ?
Zyskuję czas: niedawno na rok obliczony,
Potem na miesiąc, tydzień... wkrótce o godzinie
Myśleć przyjdzie, aż wreszcie będzie czas stracony!
Miejsce niemniej się króci. - Z siedziby zamkowéj
Na tę, ot, willę... dobrze... a potem? - znów potem
Może do stacji bliskiej, gdzie hotel gotowy!
I w końcu końców... nie wiem! czy nie pod namiotem...
Wyznać trzeba, że rzeczy logika niezłomnie
Działa - wszystko wciąż idzie... i iść będzie po mnie!
Stąd niefortunnym szczęśni ludzie zarzucają
Nieoględność: gdy im się oczy obracają
Jak konające lampy, które blask obiega

Naokoło... czyż na to, że wcześnie ostrzega??
Są w rzeczach ludzkich smutki...

ELIZA
wbiegając

Wszystko doskonale! -

Nie mogły się wytworniej udać przenosiny,
Jak w stolicy i na wsi, lub jak w Ideale
Jesteśmy - ale biegnę z szybkością nowiny
Donieść mamie coś, o czym świat gada...

JERZY
z ukrytym niepokojem

...Co? Mamie?...

Zatrzymuje Elizę za obie ręce uprzejmie

Spójrz mi w oczy...

ELIZA

Jak zechcę, to oczyma skłamię -

JERZY
wpatrując się

Coś smutnego... chcesz udać... fraszka!... idź!...

ELIZA

...Niemała!...

Ciekawa jestem bardzo, jak mama oceni ?

JERZY

O sąd mój jesteś słusznie daleko mniej dbała -

ELIZA
z nagłym śmiechem

Wyobraź sobie: książę Filemon się żeni

Z Danielową!... doprawdy że to koniec świata!

Danielica z butelką i arystokrata! -

Pojąć nie mogę... czyliż pan Filemon, zwłaszcza

Kiedy się ustatkował i dwakroć bogaty,

Dla miernego posagu tak gładko się spłaszcza ?

Doprawdy że są ludzie jak automaty,
Które coś sznureczkami wodzi za kulisą -

Wybiegając

Doprawdy że to będzie Filemon z Baucissą!!

JERZY
przecierając czoło

Przychodzi mi rewolwer na myśl...

.. .scen takowych
Co dzień parę, i zawsze na też same tema...
Gdy zmęczą nerwy, jechać trzeba dla sił nowych
Gdzieś, w jakiejś nagłej sprawie... nagłej, bo jej nie ma...
I gdzieś samotnie przejść się, by ochłodzić czoło,
Otrzeć się o naturę, nie kłamając wkoło!

Siadając u stołu do pisania

Dajmy na to, że jestem samotnym i w lesie...

HRABINA
wchodząc z pomocą laseczki i Elizy

To jest to, co w dziennikach „lesfaits dwers" zwie się.
To wymyślił ktoś...

Do Jerzego, który trwa w zatrudnieniu

...Jerzy!... zbliżyłeś nas z miastem
Na te lato, więc zaraz mamy i ploteczki,
Nie powtrzymane wiejskiej natury kontrastem -
Lecz ty się zapracujesz - wytchnijże troszeczki...

Z uśmiechem

Jerzy! - chcę z tobą sprzeczki...

JERZY

By spoczynek dała...

HRABINA
spozierając dokoła

Przyznaj że sam - te graty, lubo sercu drogie,
Wieźć z zamku po to tylko, bym je blisko miała,
I drugi dom formować - odgadnąć nie mogę,
Mój Jerzy! jak ci myśl ta w głowie zaświtała -
Lecz zrzędzić nie chcę... raczej, przyznam ci się szczerze,
Że prócz ciebie, tak grzecznym jak ty, ani wierzę!...
I że jeśli nie chciałam gdzie do wód pojechać,
Jak to wciąż mi radziłeś - - to właśnie z przyczyny,
By uniknąć wydatków, przenosin zaniechać.

JERZY

Skoro tak, to z mej strony przyznam się do winy,
Żem was miał w podejrzeniu właśnie o toż samo -
I że ci chciałem zrobić niespodziankę, mamo!...
Wam-bo, panie! - zdawa się, iż oszczędność sama
Jest gmachem banku, gdy to zaledwo doń brama.
Dla mamy jest oszczędność, bo schodów nie tyle,
Ile w zamku - Eliza ma plotek-motyle -
Mnie wpaść do miasta bliżej - wreszcie znam naturę
Władzy mej...

Ze znaczeniem

...dałyście mi pełną dyktaturę?!

HRABINA

Tego nie cofam - słowa nigdym nie cofnęła...
Służący wnosi listy.
JERZY
przezierając je

Jednej woli potrzeba dla pełności dzieła!

Ot!... że gadam i robię, natychmiast błąd z tego:

Do Elizy, oddając kopertę

Przez nieuwagę twój list, z Drezna, otworzyłem...

ELIZA

Od Erazma!...

Czyta.

JERZY
z udaną obojętnością

Cóż pisze ?

ELIZA

...Jak zwykle... nic złego...

HRABINA
do Jerzego, który przeziera depesze

A u ciebie?...

JERZY

ns.

...Fortuna obrócona tyłem...
Wszystko tracąc, zda mi się, że tracę już głowę...

Do matki - spokojnie

Nic - jak... zwykle...

ELIZA

do Jerzego

...Spotykam w liście wyrażenia,
Które mi wytłumaczysz... nazwy finansowe...

HRABINA

Najlepsza to jest z nowin, gdy nic się nie zmienia!

To najdrogocenniejsze... spokój zawsze równy -

Spokój...

JERZY

...To też jest właśnie cel mój - i cel główny.

HRABINA
z uczuciem błogosławieństwa

I który otrzymujesz.

ELIZA

obzierając list, do Jerzego

- Mimo namyślenia

Niezupełnie rozumiem dopisków dokoła...

JERZY

Jeżeli niezupełnie, to pewno ja - zgoła.

ELIZA
czytając

„Bywa, że mi ciężarem oddalone życie -
Zresztą ustnie - depeszą uprzedzę przybycie - "

HRABINA

To jasne jest jak słońce - -

ELIZA

.

. .Ale są i chmury - -

JERZY

Ach!... o to proces wieczny z prawami natury!

ELIZA
czytając powtórnie

„Bywa, że mi ciężarem oddalone życie -
Zresztą ustnie - depeszą uprzedzę przybycie -
Czyliż prawdziwa miłość zawsze ślepą będzie ?
Tracą czas i fundament ufni w dywidendzie -
Świat niewart względów"- - - -

- - - - Kto??

JERZY
spokojnie i zimno

Świat!

ELIZA

Rozumiecie ?

HRABINA

To są myśli dorywcze, którym łączność szkodzi,
Lub błąd w syntaksie...

JERZY

. ..Pozwól - tak czytać się godzi:

Udaje czytanie

Melancholia i pośpiech do niej domięszany
Dają niejasną składnię - co więcej, są stany,
W których się czyta nie tak, jak zwykle się czyta:
Wie zaś o tym mężczyzna, skoro zakochany...

HRABINA

Tym więcej może o tym wiedzieć i kobiéta!

Służący wnosi list.
JERZY

I jeszcze list - -

ELIZA

Miejscowy - z pobliskiej nam stacji,
Pieczęć z maską i nożem!...

HRABINA

To ktoś z demokracji!...

JERZY

Nie - to z teatru - Pszonk-kean, widzę, pisze sławny!

HRABINA

Przeczytaj! powinien być list arcyzabawny -
Elizo! list aktora twój humor poprawi...

ELIZA

Mnie wszystko bawi - mamo! - cokolwiek was bawi.

JERZY
czyta

„Wizerunki - zabytki - i księgozbiór słynny
Zamku Sfinks są powodem, że zwiedzić go chciałem
Podczas wycieczek moich - lecz nic nie zastałem
Oprócz rządcy i śladów, że zamek gościnny,
Że jednak do stolicy wróciwszy - koniecznie
Blisko tychże zabytków, złożonych dziś w willi,
Znajduję się, więc jeszcze zapytuję - czyli
I tu nie dać im spocząć byłoby niegrzecznie ?
Czemu gwoli, iż słuszna, bym miał list-żelazny,
Wspominam, że chodziłem do szkół z hrabią Jerzym
I że (choć do jednego cechu nie należym)
Towarzysz jego jestem i sługa przyjazny -
Pszonk-kin Dyrektor sceny" -

Z westchnieniem

...czasy błogie!...

Do służącego

Ugościć!...

HRABINA

Przyjmujże go... mnie daruj... nie mogę.

JERZY

Przesąd!... zaiste nie wiem, czym aktor jest niżéj
Od zasłużonych ludzi w innym jakim względzie ?

Tytułów im jakkolwiek nie dają, lub krzyży,
Lecz im posągi stawią, przyznają laur wszędzie.
Tak dalece, że Cesarz, co znał Talmę blisko** W pamiętnikach - o Talmie - Napoleon.,
Myśląc podnieść aktorów zeszłe stanowisko,
Wspomina jeszcze o tym na Świętej Helenie...

HRABINA

Bo to było tragiczne wtenczas położenie...

JERZY
łagodnie

Tragedia jest w historii, a w życiu jest drama

Z komedią...

HRABINA

Nie zaprzeczam - tylko nie ta sama.

Hrabina wychodzi z pomocą laseczki iElizy-Jerzy zasłania oczy ręką - siada - - pod
tę porę wchodzi głównymi a otwartymi drzwiami Pszonk-kin.

SCENA DRUGA

JERZY

„Położenie tragiczne"! - a moje? - a wasze?
Dlatego że, sam grając, innych grą nie straszę,
Dlatego że ma głowa i serce powoli
Przepękają, bez tętna, gdy słowa me liczę,
Słysząc je, nim wypowiem, by minąć, co boli,
I widząc wzrok mój prędzej niż wy me oblicze!
Dlatego że kulisy zrobiwszy ruchome
Przenoszę je i stawiam z tej lub owej strony -
Dlatego wam są deski sceny niewidome

I żyjemy jak w domu... tylko dom - zmyślony.

Po chwili

Czemuż się to odbiera takie wychowanie,
Że nie można rzec prawdy, by nie zabić pyłem!
Lub wygłaszać ją na co?... skoro serca drganie
Nie trwa dłużej, jak mówisz... jać i to zgłębiłem...
Gdy za wami, a przez step nie znany wam, chodzę
I właśnie przeto łudzę, że nie ja was zwodzę!
Ot, śniadajcie spokojnie, pokąd czuwam w progu -

Wstając

I na aktora czekam - i sam w monologu - -

Pszonk-kin robi obrót, jakby dopiero wchodził podczas słów ostatnich.
Jerzy podając rękę

Podchwyciłeś mię, widzę, mój szkolny sąsiedzie,

Jak ongi, gdy się lekcje mawiało z pamięci...

Czy jesteś przed śniadaniem ?

GOTARD

Prawie po obiedzie -

JERZY

I ja także nie jadam równo - czasem chęci,
To znów brak apetytu...

GOTARD

Jesteśmy objęci
Prawami przyrodzenia, lecz i prac porządkiem,
I obyczajów torem, i tradycji wątkiem;
Zegarów tyle! kółek, ząbków i sprężynek,
Że dobrze jeszcze i to, gdy w czas jest spoczynek!
Jakkolwiek, gdyby nie te kłopoty wieczyste,
170 Cóż działoby się z dramą ?

JERZY

Poznaję artystę -
Atoli - daruj! - dramy, ile je znam z dala,

Ni się dość górnie wznoszą, ni dość nisko schodzą;
Mniemam, że nie okropność wrażenie ustala,
Lecz solenność: a nią się dzisiaj nie obchodzą.
Bez-solenna okropność jest jak zbrodnie owe
W miastach wielkich, gdzie nieraz wyroki sądowe
Należą do widowisk!... Teatr, ile wiemy,
Jest atrium spraw niebieskich - i stąd tak go zwiemy,
Co zaś do nizin prawdy, dodam, że jeżeli
Maluje się tak ściśle tak niski realizm,

Czemu nie spytać, skąd też kochankowie mieli
Czasu dość od prac dziennych? lub skąd co jeść wzięli?
Inaczej - jest to tylko brudny-idealizm!...
Przepraszam, iż, chcąc wiernym być, mówię nie-wzniośle.

GOTARD

Mówisz jak mistrz, lecz mówisz nie jak mistrz w rzemiośle.
Rzemiosło zaś ma prawdę, jest w życiu rzemiosło,
Bo jest potoczność - bez niej nic by nie urosło!
Lecz rzemiosło w utworze widne być powinno,
Ile w poprawnej mowie pisownia jest czynną:
Nie więcej!... Wyrzec słowo jest sztuką, dlatego
Że wyrazy starzeją... mój zacny kolego!
A iż starzeją, więc i tracą na potędze -
Lub przeciwnie! - Na przykład, cóż znaczy, gdy zrzędzę?
Oto, iż mówię z dawna mówione mówienie,
Które, im jest pilniejszym, tym mniej bywa w cenie...
- Upadku ja nie przeczę! z mej wszelako strony
Zwrócić uwagę mógłbym na postęp zrobiony.
Ja sam przez czas wakacji zwiedziłem więzienia,
I szpital obłąkanych, i starożytności...

Poziera wokoło sali

Nawet, bywało, z prostej nieraz znajomości

Skorzystałem, doprawdy, nie do uwierzenia!

JERZY

Jeden! sztukę z słusznego widzisz stanowiska...

GOTARD

Trzeba umieć łzy cenić, gdy się łzy wyciska...

JERZY

A zwłaszcza - łzy połknięte...

GOTARD
ns.

On gra! - -

do Jerzego

Łzy połknione
Są nad sztuką - w najszczerszym misterstwie - są one
Politowaniem wielkim dla niziny świata:
Tam się już nie dochodzi, lecz tam się dolata!

JERZY

Gdy słowa są zbyt blade... lub gdy już zdradzają -
Należy bowiem wyznać, że i to miewają...

GOTARD

Gdy domiesza się fatum społeczne! - bywało,

Iż wyrazem spółczesny zawłada realizm

I odmienia mu ducha, zostawując ciało -

Zniża patos, a w koturn obuwa trywializm...

Niedawny przykład, lubo pozornie poziomy...

Wchodzi służący z telegramem.
JERZY

Telegram!...

Do Gotarda

...to przybywa młody nasz znajomy -
Do sługi

Maurycy! to się paniom odda...

Ns.

wszystkie gromy

Spadają!...

GOTARD
nie przerywając mówienia

- przykład mały - pozornie poziomy:
I tak, niedawno w Dreźnie, po bankructwie znanym,
Gdy kto na przykład w miejscu jakim uczęszczanym
Wypowiedział te słowa: „Glückschnell et Compagnie".
Wraz poglądali na się ludzie pierw nieznani -
Nie było słowa w zdaniu, a była osnowa,
Dyjalogu nie było, a była rozmowa.
Jednym przebłyskiem oka, nie ujętym w dramę,
Zamieniały się myśli bez wykrzyknieó - same -

Po chwili

Co dziś piszą... gdy z taką sceną się porówna,
Która zbyt jasną nie jest... bo jest niewymowna:
To jakby kto napisy na szyldach złocone
Porównywał z psałterzem!!

Śledząc lica Jerzego

Masz oko czerwone?!

JERZY

zakrywając chustką oczy

Wizerunki ci chciałem pokazywać w sali,

Lecz pył mi zapadł w oko - - dzisiaj uprzątali,

Wzruszając pył z ram starych...

Spokojnie

...racz mi podać wody...

GOTARD

posunąwszy tacę z przyrządem do wody

Jerzy!... obrażasz we mnie aktora-wielkiego,
I poczciwego-człeka - grasz! lecz - bez metody.
Obrażasz i kolegę, szkolny mój kolego!
Talent masz - sztuki nie znasz...

Nagle

...ty jesteś pod ciosem:
Ten telegram przyśpieszył pojedynek z losem.
Jaki??... mógłbym ci może i jaki? powiedzieć.
Jam jest aktor...

Jerzy się porusza.

...chciej, hrabio! najspokojniej siedzieć,
Lub wyjdź przejść się po parku, użyj rekreacji...
Wypocznij...

JERZY

...Któż zastąpi mię!

GOTARD

Ja - i nie zbłądzę...
Czekaj mię Pod Jeleniem na pobliskiej stacji,
Zyskam ci nieco czasu...

JERZY

. ..Czas - to są pieniądze!...
Gotard! - cóż ja ci, mistrzu! powiem więcej ? - wierzę!

GOTARD

Ale czy słuchać raczysz ? -

JERZY
ściskając Gotarda

Ty czytasz skinienia,
To wiedz... ja nazbyt długo nie mówiłem szczerze!

GOTARD

Ufaj... Jerzy! i męstwo miej... i do widzenia.

Jerzy uchodzi.
Gotard sam

Najwięcej chcą od świata ci, co nic nie robią,
Ażeby on był innym! tylko się żałobią,
Samotnie niszcząc serce! - - gdyby coś robili,
Mieliby i sił więcej, i świat by kształcili...

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

SCENA TRZECIA

HRABINA
spostrzegając Gotarda

Ktoś obcy... aktor??

ELIZA

Pozwól mi, mamo... artysta?.

GOTARD

Mam zaszczyt się przedstawić - jestem finansista,
Baron Szychwic.

ELIZA
ns.

A widzi mama - -

GOTARD

Osobiście

W niepowstrzymanej misji...

HRABINA

ns.

. ..Coś ważnego - -

ELIZA
ns.

A ja się uśmiechnęłam tylko jak artyście...

GOTARD

Na zamku Sfinks wskazano, iż spotkam Hrabiego
W tej ustroni...

HRABINA

Wydalać się nie zwykł na długo...

ELIZA

A choćby i do miasta... to jak w pograniczu...

GOTARD
spozierając na zegarek

I owszem, bo spotkałby misję naszą drugą,
Która wydąża trzeciej, ile ma sił w biczu -

HRABINA
ns., podnosząc się ku wyjściu

Coś ekstra-poważnego.

Do Gotarda

...Baron mi wybaczy,
Że gdyby nie to, że mam dziś w domu doktora,
Pozostałabym z chęcią - - niechże baron raczy
Przyjąć co - słaba jestem więcej niźli chora,
Lecz powolną być muszę przepisom higieny,
Które są często nudne, ale nie bez ceny.

Córkę moją zostawiam...

Robiąc ręką skinienie ukłonu

- - Szychwiców rodzina
Jest z Kurlandii, o ile mi się przypomina...

GOTARD
z ukłonem

Są to także Szychwice, lecz młodsi Szychwice:

Tamci dwie szpady mają, my - miecz i kotwicę.

HRABINA
wychodząc z pomocą laseczki

Godła zacne - -

ELIZA

Pan baron na zegarek patrzy,
A to jest nie najgrzeczniej...

GOTARD

...Do stołu usiadłszy,
Czynimy to po dwakroć (jak ci, co pigułki
Biorą): raz dla sił banku, drugi raz dla Spółki...
- Pod tę porę myśliłem o Kairze, kędy
Dobiec ma trzecia misja, lecz to już ostatnia!
Atoli koniec sprawy sprawę uwydatnia -

ELIZA

Jeżeli tak szerokie warunki i względy
Nie przechodzą niewieściej myśli, to bym rada
Znać powód misji... tylko - czy pytać wypada?
Bo może w tym i sekret jest dyplomatyczny...

GOTARD

A jednak pani w cząstce zgaduje!... to dziwna!

Lubo charakter treści (będąc wieloliczny
Co do natury swojej) czyni, że naiwna
Myśl może stronę jedną całości uchwycić -
Tu zaś - ta właśnie pierwszą winna by się liczyć!
Tu właśnie ta, ta strona żeńska, że tak powiem,
Jest wagą w tym zegarze, jest wagi ołowiem,
Że tak rzekę - jest... że tak wyrażę się: duchem...
Ale czy to nie znudzi ? ?

ELIZA

Cała jestem słuchem!

GOTARD

Rzecz jest jasna... jak imbryk ten na tym stoliku:
Idzie blisko o miliard Infantki Brunszwiku,
A którego nie straci ani stracić może -
Wszelako o to idzie...

ELIZA

Bagatela!...

GOTARD

...Dama

Zajęła się młodzieńcem, co bywał na Dworze,
Bogaczem meksykańskim, pięknym jak jest sama:
Don Gonzales...

ELIZA

Nie czytam w Almanachu Gotha

O Infantce...

GOTARD
półgłosem i śpiesznie

Wzbroniła tego anegdota
Morganatyczna...

ELIZA

...Bardzo przepraszam za przerwę -

GOTARD

Don Gonzales da Kuba wiele ma przymiotów.
Ogromne sumy, dowcip, dziwną w mowie werwę,
Lecz chciwość!!... dla majątku zrobić wszystko gotów...

ELIZA
niecierpliwie

Ach!...

GOTARD

Inaczej jest drugi wielbiciel dziewicy:
Duka da Kokkorigo, wenecki patrycy,
Mniej szczęśliwy, a czuły...

ELIZA

Czemuż mniej szczęśliwy?...

Przepraszam - -

GOTARD

Kokkorigo jest i urodziwy,
I mężny, co, jak dalej będziemy widzieli,
Nie jest Gonzalwa cnotą - już zmierzyć się mieli,
Już głosił świat, że w strasznym pojedynku staną
Z Żuanem Kokkorigo Gonzales Kubano -
Gdy ten drugi się cofa pod kłamnym pozorem,
Iż jest możniejszym dwakroć i że gardzi sporem.
Dziwić się nie będziemy, gdy znieważon Duka
Woła: „Własną cię szpadą przeszyje ma sztuka!"
Lecz, o ile jest zemsta ślepą, któż wypowie ?
Wyobraź sobie, pani!... bo to jest fatalne!...
Wyobraź sobie, pani... cóż świta w tej głowie??
Za broń realną chwyta, gdy czasy realne,

I rozgłasza: że domy dające rękojmię

Posagu Hildegundy bankructwem są tknięte:
Wieść rośnie - podtrzymują ją pióra najęte -
Skandal jaki ? opisze kto ? i kto to pojmie ?
Co wszakże słysząc Gonzalw wraca do Meksyku -
Księżniczka jest w rozpaczy -

ELIZA
uderzając w obie ręce

Brawo, Kokoryku!...

GOTARD
z oburzeniem

I to pani pochwala?!... zaprawdę! kobiety
Są szczególne!... i pani w tym widzi zalety ? -
Serce może pomszczonym - ależ zacne domy?
Glückschnell pierwszy w Saksonii-Szychwic nie poziomy -
Papagalli w Romanii - Oszukin Bazyli

W Odessie - Ali-Sadyk z Kajru - w jednej chwili
Ubliżeni na firmie! - kwiat finansów cały
Depesz elektrycznością wzajemnych zbolały.

Biorąc nieco herbaty

Misje nasze stąd idą... teraz wszystko jasne...

Pogląda na zegarek

Jużci, rozsądny człowiek naraz nie uwierzy!...

Lecz tłum - lecz czas stracony - lecz pojęcie ciasne -

Czas przed wszystkim, i który, ot!... tak skoro bieży!...

Potocznie

Przeciw próbom serdecznym dziś już zapomnianym
Nic nie mam! - Damy, ongi, próbować umiały
Wielbicieli rycerskich, lubo ukochanych,

Mniej było handlu... i mąż - może więcej stały...

Z niechcenia

Tamta zbroja spłowiałym rudawa koralem
Właśnie jest z owych czasów - budzi patetyczność -

ELIZA

To ktoś, co wracał z Jaksą"Gryfem z Jeruzalem...

GOTARD

Szkoda, że tych zabytków nie widzi publiczność.

ELIZA

Owszem! dziś jeszcze aktor, ale człowiek sławny,
Pan Pszonk-kean zwiedzał willę...

GOTARD

Być musiał zabawny -
On bo grywa komedie jak nikt! - niemniej dramy,
Lecz najlepiej tragedie -

ELIZA

My go widzieć mamy

W Kupcu-Weneckim...

GOTARD

- - Jak on fizjonomię zmienia!
To jest nad wszelki podziw, do nieuwierzenia...
Bo widzieć go w Hamlecie na przykład - a potem
W Koriolanie z puklerzem - albo w hełmie złotym,
Albo w komedii buffo!...

Spogląda na zegarek.
ELIZA

Baron myślą goni
Za swoimi misjami, którym nie brak koni,
Gdy mnie w oczach księżniczka stoi opuszczona.

GOTARD

Ach! ona - znajdzie!...

ELIZA
ze wzgardą

- Ten też Gonzales nicpotém!

GOTARD

nie opuszczając zegarka - podnosi się do ukłonu

Taki to świat!...

ELIZA

Istotnie - jestem zachwycona
I arcywdzięczna...

GOTARD
przyjmując pożegnanie

...Równe wspomnienie unoszę...

Wychodzi.
SCENA CZWARTA

ELIZA
sama

Oto lekcja!... oto są mężczyźni!... no proszę?!...

Przechadza niespokojnie

Ha! jeśli są podobni wszyscy - albo tacy? -
To być wieśniaczką lepiej nikomu nie znaną,
Błądzić za bydłem w lesie, z cichej żyjąc pracy,
W szklannie korale bywać lub w muszle ubraną,
Dyjadem kwiatów polnych nosić zamiast złota,
Wieczerzać jak niewinność, śniadać jak prostota!

Spoglądając w zwierciadło

Jeżeli są podobni wszyscy, albo tacy ? -
To żyć lepiej jak owi nieznani wieśniacy,
Których flet z dala słysząc marzy się tak błogo!

Obracając się ku drzwiom, spostrzega wchodzącego [Kacpra],

Od Erazma! przeczuciem zgaduję...

Do posłańca

...Od kogo? -

KACPER
oddając list i kwiaty

Jeden pan, co na stacji się wstrzymał pocztowej,
Iść mi kazał - u furtki stanąć ogrodowej
I czekać, aż przybliży się jaśnie hrabianka...
Ha - ha - ha - -

ELIZA

Szczególniejsza jakaś niespodzianka.

KACPER

Powiedział, że: „Jak posąg stój mi marmurowy
I pilnuj mi, aż zbliży się panna hrabianka" -
Z przeproszeniem - czekałem, aż ręce mi oto
Zesztywniały - - ze stacji przyrżnąłem piechoto
I piechoto znów walę na stację, a błoto!...
- A ów pan... ha - ha - ha - ha - z przeproszeniem pani
Jaśnie wielmożnej - wszyscy są pozadziwiani,
Jak mówi - bo nie można odgadnąć, co rzecze ?
Ale co dobry? - dobry!...

ELIZA

Przyj mże to, człowiecze,

I powracaj -

Czyta

„Rok po roku
W sarnim skoku
Przeleciał - oto,
Pasterz czuły
Ma szkatuły:
Cóż sercu złoto?...

Więc posyła
Kwiatów siła
Były-guwerner...
Nie z łoskotem
I sam potem

przybędzie - Werner."

Ach, Werner! nasz poczciwy... widać ten sam zawsze
I mimo losu Muzy jemu nie łaskawsze...
Anonsować się trudno zacniej i trywialniéj...

Upuszcza list - - spostrzega wbiegającą Nicką z pudelkami na
ręku - dziennikami mód - i szkłem w oku.

I ty tu! - jakby chwila całej-gotowalni!

NICKA

O tak! całej... duszyczko - i myślę, że pewno
Nie zbraknie ci szpileczki, aniołku - królewno!
Bo, zdaniem mym, wyprawa jest to honor domu

I powinna się robić nie mówiąc nikomu -
Dyskretnie - zaś dyskrecja, niech kto, co chce, mówi,
Dla mnie tak jest, jak gdyby baza posągowi.

Gdy słyszę: „zaręczyny" - wiem, że zaręczyny,
I o więcej nie pytam -

Poziera na ubranie Elizy

Nowe krynoliny
Czerwono naokoło się obszywa spodem,

Co uwydatnia trzewik poruszony chodem -

O rękawkach, zdaje się, bezzasadnie głoszą

(Acz to niekiedy bywa przeciwnym dowodem),

W gruncie zostaną one, jak są - nieco wyżej,

Może być, że się zgęści... a i to być może,

Że u powszednich sukni obsunie się niżej...

Alić historia kształtu zostanie taż sama...

Chybaby rewolucja gdzie wybuchła jaka!

Lub nowa gdzie dynastia przydłużyła fraka!

Z uczuciem

Pojmujesz mię od razu? - ! - krócej widzi mama,
Ale ma serce... sercem czegóż nie odgadnie?...

ELIZA
poważnie

Nie najlepiej dziś ona...

NICKA

... Lecz wygląda ładnie ?

Nieprawdaż?...

Mając się ku drzwiom Hrabiny

...wszystko u niej od nerwów pochodzi.
Ja bym jej pudełkami obstawiła łóżko -
Gdy je otworzy, ujrzysz, jak się wraz odrodzi,
Nie zawadzi i Dziennik-Mody pod poduszką!

Spostrzegając list na posadzce

Lecz - widzę - papier depczę...

...to pewno faktura,

Albo słodki bilecik?

ELIZA

Nie!... karykatura.
To Werner - - ten poczciwy...

NICKA

Moja luba! Werner
Jest coś więcej: ta plamka... że były guwerner,
Jedynie ta!... lecz odkąd wygrał na loterii,

Willę zakupił w Niemczech... - a to nie żart żaden -
Zwano go już von Werner w najlepszej koterii
I podobno że baron von Werner w Bad-Baden.

- Jednostkami są ludzie, a kapitał zerem
Udziesiętnia ich wartość - - to arytmetyka!
Werner może być bardzo pięknie epuzerem!
Bardzo pięknie! ta plama, że guwerner, znika...

ELIZA

Bogdajby! lecz choć życzę jemu najgoręcej,
Będzie to zawsze człowiek-poczciwy - nic więcej...

Po chwili

Dziś wszakże, gdy Infantki z posagów ruiną

Tracą na uwielbieniach i mniej z wdzięków słyną,
Nie tylko że kapitał, jak mówisz, jest zerem,
Lecz i jednością... może - całym bohaterem!...
Zwątpić o wszystkim łatwo śród płaskich żyjątek.

NICKA

A baron Erazm?...

ELIZA

...To jest wyjątku wyjątek...
Jedno zarzucić mam mu, iż spóźnia się nieco,
Lub że czekania chwile nie dość szybko lecą.
Lecz dziś doktora mamy, racz więc zostać chwilę.

- Wracam...

NICKA

Hrabinie powiedz: „Nicka"! - tylko tyle -450

To dość - lub jeśli dodasz: „Nicka i pudełka".

Zobaczysz wraz, jak swoje znajdzie okulary

I jak pocznie przecierać najstaranniej szkiełka,

Mówię ci - nerwy leczyć najlepiej przez czary!...

Eliza wychodzi.
Nicka obrócona do pudelek

A są na świecie czary! - właśnie mój Pinetti
Z najgłówniejszą ma nadejść częścią toalety,
Tak iż w ogół gdy wszystko złożymy - zaiste -
Obraz będzie, mogący zachwycić artystę!...

Do nadchodzącego

Chłopcze! proszę powoli...

Głośniej

rozumiesz ? - powoli.

Tak ostrzeżony Kacper, gdy wnosi kufer, pochwycony jest za ucho z drugiej strony przez

wbiegającego Wernera.

WERNER

Słuchaj!...

KACPER

Oj!...

NICKA

słysząc wykrzyk, a patrząc w swe pudełka
Czy rozumiesz: powoli?...

KACPER

Rozumiem,

Tylko sobie krzyknąłem, bo ucho mię boli...

NICKA
oglądając się, do Wernera

Puść go, panie!...

WERNER

do Kacpra
A czytać czy umiesz??...

KACPER

Nie umiem!

WERNER

Widzieć? czy umiesz...

KACPER

Widzę...

WERNER
podejmując z ziemi pismo swoje

Co ten papier znaczy

I komu był oddanym ?

NICKA

Niech pan puścić raczy -

WERNER

Czy nie uczyłem, abyś stał jako z marmuru
Wyrżnięty fauna posąg - i czekał, aż ona
Zbliży się...

KACPER

Proszę pana - stałem ci u muru
Jak zarżnięty z kwiatami - aż zmilkły ramiona.
A potem - -

WERNER

Otóż potem... a potem?... cóż potem?
Może, furtką trzasnąwszy, przeraziłeś grzmotem...